Skírnir - 01.01.1980, Side 42

40
SKÍRNIR
JÓN VIÐAR JONSSON
ast úr einu samhengi í annað. Mergjaður draugagangur þjóð-
sögunnar verður hér að tákni þess valds sem ríkir í samfélagi
leikritsins. 1 prédikunarstólnum stendur Gottskálk og otar fram
bókinni, við stólgaflana standa biskuparnir, raddir samviskunn-
ar. Gottskálk er aðeins í rauðum hökli, hinir biskuparnir „hafa
allir mítur og fjólubláan hökul með gylltu krossmarki". Þarna
eru á myndrænan hátt settar fram þær mótsagnir efnis og anda,
sem kljúfa borgaralegt þjóðfélag og koma í veg fyrir að nokkur
einstaklingur þess geti öðlast alhliða þroska.
Þetta virðist mér vera kjarni leikrits Jóhanns Sigurjónssonar.
Hér verður hvorki lagt út í neinar almennar vangaveltur um
þau viðhorf sem mér virðist mega lesa úr verkinu né þær tak-
markanir sem á þeim kunna að vera, enda er þessi ritgerð ekki
réttur vettvangur til slíks. Hér á eftir verður gerð grein fyrir
nokkrum mjög ólíkum viðhorfum til leikritsins og tilgangurinn
með því að greina leikritið sérstaklega hér er fyrst og fremst sá
að fá nothæfa viðmiðun, þegar nánar verður fjallað um tök
þeirra á textanum. Ætlun mín er þó alls ekki sú að bera grein-
ingu mína saman við túlkun þeirra í smærri atriðum, heldur
að draga fram ákveðinn aðferðafræðilegan og e.t.v. hugmynda-
fræðilegan mun á afstöðu manna til textans.
5. Lárus Pálsson i Ríkisútvarpinu 1947
Ekki er auðvelt að lýsa leik og leiksýningum þannig að það
standist fræðilegar kröfur. Hér er frá upphafi ljóst að skoðand-
inn tekur virkan þátt í því sem hann er að athuga og getur ekki
horft á það úr sömu fjarlægð og gert er í náttúru- og raunvís-
indum. Leikhúsfræðin er að þessu leyti undir sömu sök seld og
samfélagsvísindin almennt, en þó virðist hún eiga enn erfiðara
en þau með að þróa eitthvað sem líkist hlutlægum aðferðum,
því að rannsóknarefnið sjálft — í okkar tilviki leiktúlkunin —
verður ekki skipulegt og samhangandi fyrr en í kolli fræðimanns-
ins. Hann hlýtur, eins og hver annar áhorfandi, að reyna að
finna einhverja merkingu í því sem hann sér og heyrir, og því
er viðbúið að lýsingar hans á „staðreyndum" verksins verði í
rauninni lítið annað en dulbúnar túlkanir hans sjálfs; a.m.k. er