Skírnir - 01.01.1980, Blaðsíða 189
SKÍRNIR RITDÓMAR 187
hörpu sinni“ væri viðiag lengra kvæðis, þótt ekki verði það stutt fullnægj-
andi rökum.
Frá lokum miðalda eru kveðlingar sem trúlega tengjast dansi, þótt skorti
skýrar heimildir. Til dæmis er spássíuvísa, skrifuð að líkindum á síðari
hluta 15. aldar eða á 16. öld:
Því sef eg löngum dægra,
konurnar kvitta eg sé rámur,
ekki er mér að hægra.
I vikivakakvæðum frá 17. öld kveður við sama tón. Kvæðamaðurinn kem-
ur ófús til leika, af því að röddin er rám og hás.
Annað dæmi er þekkt vísa sem Ari lögmaður á að hafa kveðið til Mar-
teins biskups, tilfærð í Skarðsárannál við árið 1549:
Svo er mér gott og gleðisamt,
því veldur þú.
Mig langar út í löndin
með þá jómfrú.
Ámóta kveðlingar verða fyrir áfram á 17. og 18. öld, stundum stakir, en
oftar sem inngangserindi viðlagskvæða.
Á ofanverðum miðöldum verða miklar breytingar í kvæðagerð hér á
landi, og er auðsætt að þá gætir mjög erlendra áhrifa, ekki síst í bragformi.
Þá eru íslensk skáld að þreifa sig áfram með nýja sönghæfa bragarhætti,
sem voru sniðnir eftir erlendum fyrirmyndum, en felldir að gróinni inn-
lendri skáldskaparhefð. Þessa verður glögglega vart í katólskum helgikvæð-
um, og má ætla að þau hafi varðveist betur en veraldlegur skáldskapur frá
sama tíma. Þar bregður fyrir bragarháttum með viðlögum, sem tekin eru
upp lítið breytt eða óbreytt erindi eftir erindi, og er slíkt alþekkt úr skáld-
skap frá ýmsum tímurn víða um lönd. Að sjálfsögðu eru íslensku hættirnir
grein af viðlagaskáldskap sem tíðkast hafði í Evrópulöndum, og er auðsær
skyldleikinn m. a. við ensk viðlagskvæði (carols). Með hliðsjón af sambandi
íslendinga við England á þessum tímum virðist fullkomlega réttmætt að
gera ráð fyrir beinum áhrifum frá enskri kvæðagerð á íslenskan skáldskap
á síðmiðöldum, en á þeim tímum voru viðlagskvæði sérlega vinsæl í Eng-
landi. Hitt ætti ekki að þurfa að taka fram að bókmenntaleg áhrif koma
sjaldnast úr einni átt, nema um óvenjulega einangrun sé að ræða, og verð-
ur að ætla að íslensk skáld við lok miðalda hafi tekið mið af erlendum
skáldskap á mismunandi þjóðtungum og ekki síður af latneskri kvæðagerð.
Samanburður einfaldra viðlagshátta íslenskra við ensk viðlagskvæði sem
Richard Leighton Greene lætur prenta í riti sínu, The Earl-y English Carols
(Oxford 1977), er athyglisverður. Til sýnis má taka kvæði þar sem erindi er
á fslensku/ensku, viðlagið á latfnu (makaroniskt). íslenska dæmið er úr
íslenzkum miðaldakvœðum, útg. Jón Helgason, II, bls. 241; síðasta vísuorð
er endurtekið í lok hvers erindis: