Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1966, Side 96

92
MÚLAÞING
jarða aflað utan þess svæðis því nær ætíð með það fyrir augum,
að þær beri sjófang í bú. Jarðaöflunin er greinilega þaulskipu-
lögð, og hefur þeim sælu príórum, er henn,i stýrðu, verið vel ljóst,
hvað klaustrinu hentaði bezt í þessu efni og stefnt krókalaust að
settu marki.
3. Efnahagur
Tekjur höfðu einstaklingar og stofnanir fyrri alda á íslandi fyrst
og fremst af jörðum sínum. Gildir hið sama um klaustrin og um
aðra jarðeigendur. Aðferðir til að hagnast á jarðeignunum voru
í stuttu máLi þær að selja jarðir á leigu ásamt kvikfé og taka af
þeim landskuldir og kúgildaleigur. Ymsar breytingar urðu á land-
skuldum, og mismunandi voru þær nokkuð eftir byggðarlögum og
atvinnuháttum, en jafnaðarlega þó 5% af dýrleika jarðar. Kúgilda-
leigur námu tveimur fjórðungum smjörs af kúgildi hverju, en þeir
jafngiltu á gangverði 20 álnum vaðmála. Y.ilj i menn komast að
tekjum af tiltekinni jörð á ákveðnum tíma, er hægurinn hjá að
margfalda kúgildafjölda skv. jarðabók með 20, og koma þá út kú-
gildaleigurnar í álnum, en 120 álnir eru eitt hundrað. Landskuldir
eru ritaðar í jarðabækur, svo sem skráin sýnir, og taldar í hundruð-
um, álnum og aurum. Er einn eyrir 6 álnir (Economy and History
38—39, 59—65, Jónsbók 214—215).
Nú vill svo illa til, sem fyrr greinir, að engar endanlegar heim-
ildir af þessu tagi fyrirfinnast urn Skriðuklaustur í pápisku. Sund-
urleit dæmi í fornbréfum um dýrleika jarða og kúgildi má að sjálf-
sögðu nota til útreikninga á landskuldum og kúgildaleigum. Þessi
dæmi eru þó of fá og ótrygg til þess að þau leiði til almennrar niður-
stöðu. Hér sem endranær verður því að leita til jarðabóka frá elztu
tíð, þ. e. þeirra, sem þegar hafa verið ræddar í nokkru máli.
Því miður verður ekki fullyrt jafneindregið, að heimildirnar B—H
veiti vitneskju um dýrleika jarða og ábúð fyrir siðaskipti, og ég
fyrr leyfði mér að staðhæfa, að þær veittu um jarðatalið sjálft. Elzta
áreiðanlega heimildin um þetta efni er frá 1597, og þá eru liðin 43
ár frá því að Einar Árnason fær Skriðuklaustur úr konungs hendi.
Á þeim tíma getur sitt hvað hafa breytzt varðandi verðlagningu
jarðanna og ábúð. í því sambandi er vert að minnast bréfs nokk-