Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1966, Page 97

MÚLAÞING
93
urs frá Guðbrandi biskupi á Hólum, en það er talið ritað árið 1602
(Bréfabók 616—619). Hér greinir biskup svo frá, að sú áþján þjaki
nú almúga norðan lands, að „jarðir klaustra og bænda eru dýrara
byggðar en að fornu, en landgæðum og kostum fer þó aftur, þar
jarðir eru útsprengdar með kúgildi, svo þar sem ekki hafa fyrr ver-
ið nema 6 kúgildi með jörðu, þá má til bera þar sé með 12, sextán
eða meir, svo fátækir geta ekki einn.i kind upp komið.“
Rétt er að leggja áherzlu á það, að biskup tekur fram, að þessi
útarman alþýðu eigi sér stað „hér fyrir norðan, einkum á klaustra
jörðum, ég veit ei annars staðar af.“ Virðist síðasttalda setningin
fela í sér það álit, að þróun þessi hafi ekki orðið í öðrum landsfjórð-
ungum, þar eð bréfritari hefur krafsað ummælin um klaustrin á
spássíu, og getur setning þessi því ekki átt við þau. Að sjálfsögðu
færðust álögur af þessu tagi í vöxt um land allt, er á leið (smbr.
Economy and History 61), en þessu sinni er bó fyrst og fremst skír-
skotað til Hólastiftis, hverju sem kenna má örar,i þróun þessara
mála þar en annars staðar. A hitt er og að líta, að því fer fjarri, að
kúgildi séu óeðlilega mörg á Skriðuklaustursjörðum á f. hl. 17.
aldar. Til dæmis lítur kúgildafj öldi á hinum 37 jörðum staðarins
þann veg út skv. H, að 1 kúgildi mætir u. þ. b. hverjum 7.15 hundr-
uðum í jörðu. Nú þótti hæfilegt, að eitt kúgildi kæmi til jafnaðar á
hver 4 til 5 jarðarhundruð, og sýnir þessi tala, að því fer fjarri,
að leiguliðar Skriðuklausturs séu þjáðir þann veg, sem Guðbrand-
ur kvartar um nyrðra. Fremur væri ástæða til að reyna að skýra ó-
eðlilega kúgildafæð á sumum jarðanna.
Séu borin saman kúgildi og landskuldir á jörðum klaustursins
samkvæmt D—H, kemur í ljós, að heimildir þessar eru því sem
næst samhljóða, hvað þetta áhrærir. Augljóst er, að jarðabækur
þessar eru ritaðar hver eftir annari ellegar eftir sameiginlegri frum-
heimild. En jafnframt gefur samræmi þeirra ótvírætt til kynna, að
engar teljandi breytingar verða á kúgildatölu jarðanna og land-
skuldum á þeim 44 árum, sem hér um ræð.ir. Vissulega verður ekki
J framhaldi af þessu fullyrt, að sami óumbreytanleikinn einkenni
verðlagningu jarðanna og ábúð næstu 43 árin, áður en D er skrif-
uð, þaðan af síður þann rúma aldarhelming, sem klaustrið starf-
aði, Benda má á, að fullkomin óregla virðist ríkja milli hundraða-