Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1996, Síða 49

Eyjar í jökulhafi - Smjörfjallgarður
SmjörfjaHgarður milli Vopnafjarðar
og Héraðsflóa
Hér verður lýst lausum yfirborðsjarð-
lögum á fjallgarðinum er skilur að Héraðs-
flóa og Vopnafjörð. Fjallabálkurinn er hér
í heild nefndur Smjörfjallgarður og rís
hann upp norðaustur frá Smjörvatnsheiði,
er hæstur sunnantil gengt innri hluta
Vopnafjarðarhéraðs og móts við mynni
Jökuldals inn af Héraðsflóa. Þessi hluti
hans heitir Smjörfjöll og ná þau hæst í
1255 m y.s. Fjallgarðurinn er allur skörð-
óttur og skorinn af dölum og dalverpum er
flest opnast í Vopnafjörð utanverðan.
Böðvarsdalur er mestur dala þar og ristir
fjallgarðinn frá sjó inn að nyrðri enda
Smjörfjalla. Vestan Böðvarsdals eru
Krossavíkurfjöll og Vindfellsfjall, aðskilin
að hluta með stuttum dal er heitir Gljúfurs-
árdalur. Vestan undir Krossavíkurfjöllum
nefnist Fjallasíða. Austan Böðvarsdals
ganga Hlíðarfjöll fram um Hellisheiði og
enda í Fagradalsfjöllum og Kollumúla (sjá
1. mynd).
Þetta landsvæði er einn þeirra útkjálka
sem hefur samkvæmt ofangreindum hug-
myndum síðari ára, staðið innan jökul-
skjaldar á síðasta jökulskeiði en hugsanlega
skotið efstu rindum upp úr ísþekjunni. Eg
hef skoðað þennan fjallgarð nokkuð með
tilliti til uppbyggingar berggrunnsins og
jafnframt reynt að ráða í landmótun fjall-
anna út frá rofi og setmyndunum. A lág-
lendi í innanverðri Jökulsárhlíð og Vopna-
firði eru sterk ummerki um jökulrof. A
Smjörvatnsheiði suðvestan Smjörfjalla eru
jökulsorfnir ásar og melar þaktir jökulruðn-
ingi. Þegar kemur upp í efri hluta Srnjör-
fjalla og þaðan út fjallgarðinn og dalina sem
opnast út til strandar í Vopnatjarðarfjöllum
verður fyrir þykk urðarkápa og er að sjá að
hún sé frostsprengd úr berggrunninum.
Kápan virðist vera tiltölulega jafnþykk uppi
á fjallgarðinum en utan í brúnum eru víða
grunnar skálar með þykkari staðbundnum
urðarbingjum utantil sem virðast vera að
síga undan halla. Reyndar setja þessir urð-
arbingir víða mjög sterkan svip á landslag-
ið og eru þeir ýmist með bungótta mela eða
mjög skýr skriðeinkenni (langgarða og
samkýtings kiprur og öll form þar á milli).
í stuttu máli sagt sýnast landmótunarein-
kenni í Smjörfjallgarði falla greiðlega að
þeim landmótunareinkennum sem finnast á
frerasvæðum utan jökulskjaldar (þ.e. Per-
iglacial environment, samkvæmt t.d.
Summerfield 1991).
Jökulrofi og setmyndunum sem rekja
má til jökla hefur verið gerð greinargóð skil
í fjölmörgum ritum á íslensku. Minna hef-
ur verið fjallað um landsvæði sem ætla má
að legið hafi á jaðarsvæðum jökulhvela og
utan þeirra á jökultíma. Af ummerkjum að
dæma lá Smjörfjallgarður á mörkum jökul-
skjaldar og íslausra frerasvæða og eru land-
myndanirnar því blandaðar.
Eitthvert sterkasta landlagseinkenni sem
talið er myndast á mörkum jökulskjaldar og
íslausra frerasvæða eru hvilftir og skálar.
Þær er gjarnan að finna við innanverða jök-
ulsorfna dali. I Smjörfjallgarði eru skálar
algengar hátt í fjöllum og fara þær lækkandi
út skagann. Syðst, þar sem Smjörfjöll rísa
hæst eru ávalar brúnir til suðurs en að norð-
an eru brattar fjallsbrúnir í 1100-1250 m y.s.
með skálum þar sem skálabotnarnir eru í
um 900 m y.s. Fjallið og skálabotnamir
fara lækkandi til norðurs að Lambadals-
skarði sem er um 900 m hátt skarð sem
skerst tæplega 100 m niður í fjallskambinn
á milli draga Böðvarsdals og dalverpis
(Lambadals) sem er upp af Refsstað í
Vopnafirði. Grynnri skálar liggja hátt í fjall-
garðinum að sunnan, (víða upp af dalverp-
urn) út með Hlíðarfjöllum.
47