Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1996, Blaðsíða 63

Eyjar í jökulhafi - Smjörfjallgarður
hafa birst á prenti hin síðari ár. Vitnað hef-
ur verið til þeirra greina framarlega í grein-
inni.
Greinarhöfundur hefur skoðað kerfis-
bundið laus jarðlög annarsstaðar á útkjálk-
um Islands (Vestfjörðum, Miðnorðurlandi
og Austfjörðum). Víða má þar finna jarðlög
hliðstæð þeim sem lýst hefur verið í Smjör-
fjallgarði. Af þeim dregur höfundur þá
ályktun að þau hafi myndast í sífrera utan
jökulskjaldar líkt og þau jarðlög í Smjör-
fjallgarði sem lýst er framar í greininni (16.
og 17. mynd).
Fram til þessa hefur reynst erfitt að finna
jarðmyndanir og jarðlög frá síðasta jökul-
skeiði sem tímasetja mætti nákvæmlega. A
Reykjanesskaga skammt norðaustan
Grindavíkur finnast víða móbergsstapar og
basaltþekjur er hvfla á móbergi (Leó Krist-
jánsson og Agúst Guðmundsson 1980).
Nokkrar þeirra hafa verið aldursgreindar (6
staðir) og þrátt fyrir talsvert há skekkju-
mörk fyrir hverja greiningu gefur meðaltal
19 greininga aldurinn 42 þúsund ár með
skekkjumörk um 4 þúsund ár til eða frá
(Levi o. fl. 1990). Hæðir og dreifing basalt-
hetta á Reykjanesskaga ásamt jökulrákum
þar benda til þess að jökull hafi verið sjálf-
stæður á skaganum og þá lítill á Suðvestur-
landi á síðasta jökulskeiði eða a.m.k. á mið-
og síðari hluta þess (Agúst Guðmundsson,
1995 b). Við Njarðvíkur á Reykjanesskaga
hafa Haukur Jóhannesson og Kristján Sæ-
mundsson (1995) fundið skeljaleifar og lát-
ið aldursgreina þær. Þessar skeljar eru á
milli 20 og 25 þúsund ára gamlar og vitna
til þess að jökuljaðarinn hefur ekki náð út á
utanverðan Reykjanesskaga er þær mynd-
uðust. Auk þess má álykta að hafi jökull
19. mynd. Þykkir frostveðraðir urðarbingir í
Blöndubotnum ofan Torfastaðamela. Undan
þessum bingjum rennur skolgrátt vatn sem Blanda
dregur nafn af. Rennir það stoðum undir að ís sé
grafinn í urðinni. I baksýn er Blönduhnjúkur.
Ljósm. Agúst Guðmundsson
síðar gengið fram yfir setlögin með skelja-
leifunum, þá hefur hann farið mjúklega þar
um. Jón Eiríksson og fl. hafa fundið skelja-
leifar í utanverðum Skerjafirði og hafa þær
reynst vera urn 27 þúsund ára (Jón Eiríks-
son pers. upplýs. 1996). Loks má geta þess
að sumarið 1993 fann greinarhöfundur
skeljaleifar undir urðarbingjum á Almenn-
ingi nyrst í Austur-Fljótum vestan Siglu-
fjarðar. Þessar skeljaleifar hafa verið ald-
ursgreindar og eru að lágmarki 44 þúsund
ára. Þessar aðskildu vísbendingar frá
Reykjanesskaga og norðanverðum Trölla-
skaga benda til þess að jökull hafi ekki ver-
ið á þeim stað sem skeljaleifamar finnast á
er þær mynduðust og vart gengið nema þá
lítillega yfir þær síðar. Samkvæmt því má
telja líklegt að stór strandsvæði á Islandi
(eins og Smjörfjallgarður) hafi getað verið
mjög íslítil meginhluta síðasta jökulskeiðs.
61