Þjóðmál - 01.09.2014, Side 23

22 Þjóðmál haust 2014
frá Bretlandi . Sömuleiðis að símasamband
verði bráðlega slitið við Ísland og verslunar-
samband hætti .“18
Fæstir bjuggust við því að átökin teygðu
anga sína hingað enda var Ísland að mestu
utan sjónmáls stórveldanna, ólíkt því sem
síðar varð . Það var ótti við siglingateppu
og skort á nauðsynjum, eldsneyti og mat-
vælum, sem greip fólk . „Og nú verða
nokkrir skothvellir í fleiri hundruð mílna
fjarlægð þess valdandi, að menn sjá fram á
bjargarskort, ef ekki hungursneyð .“ Þannig
var skrifað í Ísafjarðarblaðið Vestra snemma
í ágúst .19 Ummæli í þessum dúr má víða
finna í blöðum .
Margir sáu þann kost vænstan að birgja
sig upp af matvælum og kolum . Sumar
verslanir „gersópuðust að nauðsynjavör-
um“ eins og það var orðað .20 Hrakspár um
siglingateppu rættust þó ekki og ótti við
hallæri og hungur hvarf að mestu, um sinn .
Nú kom sér vel að Íslendingar stigu um
þetta leyti stór skref í þá átt að annast sjálfir
siglingar til annarra landa . Eimskipafélag
Íslands var stofnað í ársbyrjun 1914 og
Gullfoss, flaggskip félagsins, sigldi í fyrsta
sinn inn á Reykjavíkurhöfn 15 . apríl 1915 .
Þetta yndislega heimsstríð
A llt frá því um 1890 hafði hagur ís lensku þjóðarinnar batnað jafnt og þétt .
Aldarfjórðungurinn fyrir stríð var upp gangs-
tími og einkenndist af bjartsýni og fram-
farahug . Utanlandsviðskipti blómstr uðu en
verslun við aðrar þjóðir hafði verið gefin frjáls
árið 1855 . Hvorki toll múrar né ríkis einok un
hindruðu kaup menn í að selja áfengi, erlenda
eðalosta né annan inn fluttan varning . Hafi
frjálshyggja einhvern tíma ríkt á Íslandi þá
var það á árunum fyrir Norðurálfu ófriðinn .
Þrátt fyrir að helm ingur þjóðarinnar byggi
enn í torf bæjum var svo komið árið 1910
að Íslend ingar fengu fleiri hitaein ingar úr
kornvöru og öðrum innfluttum mat vælum
en íslenskum mat .21
Ófriðurinn batt enda á hið langa hag-
vaxtar tímabil . Landsframleiðsla dróst saman
öll stríðsárin og samdráttarskeiðinu lauk
ekki fyrr en snemma á þriðja ára tugnum . Því
hafa sagnfræðingar talað um „haglægðina
löngu“ .22 Samdrátturinn var meiri en í
kreppunni miklu á fjórða áratugn um sem í
hugum margra er mestu efna hags erfiðleikar
á Íslandi á 20 . öld .
Fyrstu ófriðarárin voru Íslendingum þó
að sumu leyti hagstæð . „Í atvinnurekstri
og verslun er árið 1915 mesta veltiár, sem
yfir Ísland hefur komið,“ fullyrti glöggur
maður í ársbyrjun 1916 þegar hann leit um
öxl yfir liðið ár .23 Og mörgum eru áreið an-
lega minnisstæð orð Bjarts í Sumar hús um í
Sjálfstæðu fólki um „þetta yndislega heims-
stríð, sem guð gefi að við fáum sem skjót leg-
ast aftur annað slíkt“ .24 Líkt og aðrir fram-
leiðendur til sjávar og sveita naut Bjart ur
góðs af hækkandi verði á útflutn ingsvör um
Íslendinga . Viðskiptakjör þjóð ar innar bötn-
uðu . Við það bættust góð afla brögð .
Ófriðurinn batt enda á hið langa hag vaxtar tímabil
[frá 1890] . Landsframleiðsla
dróst saman öll stríðsárin og
samdráttarskeiðinu lauk ekki fyrr
en snemma á þriðja ára tugn um .
Því hafa sagnfræðingar talað um
„haglægðina löngu“ . Sam drátturinn
var meiri en í kreppunni miklu á
fjórða áratugn um sem í hugum
margra er mestu efna hags erfiðleikar
á Íslandi á 20 . öld .