Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Qupperneq 100

fyrir þetta fylgdi hann markaðri stefnu kirkjunnar eftir við stjórnvöld eins
og honum bar skylda til eftir að hann varð biskup. Þriðja greinin fjallaði
um umræður um málið á „almennu“ prestastefnunum tveimur þar sem fyrri
stefna kirkjunnar var áréttuð. í þessari grein verður loks fengist við umræður
meðal presta einkum á prestastefnum til loka rannsóknartímans (1916). I
lokasamantekt allra greinannna sem fylgir hér á eftir verða nokkrir þættir
sem lúta að umræðunni um samband ríkis og kirkju nú á dögum greindir
í sögulegu ljósi. í framtíðinni verður síðan fjallað um umræður um og
raunverulega þróun sjálfstæðrar þjóðkirkju í lok 20. aldar og þá einkum í
aðdraganda þjóðkirkjulaganna frá 1997.
Þessi greinaflokkur er hluti af rannsóknarverkefni sem undirritaður hefur
unnið að með hléum undanfarinn áratug undir heitinu Þróun trúfrelsis,
þjóðkirkju og sambands ríkis og kirkju d Islandi 1874-1997. Hefur þegar
verið birtur fjöldi greina einkum um trúfrelsi og þjóðkirkjuskipan frá því
umræður um þessi mál hófust hér á 19. öld allt aftur til þeirrar endur-
skoðunar á stjórnarskrá okkar sem nú stendur yfir.5 Um stöðu þekkingar
að öðru leyti er vísað til inngangs fyrstu greinarinnar sem á að nokkru við
flokkinn í heild.6
Aðskilnaður ríkis og kirkju
A prestastefnu 1911 minntist Þórhallur biskup á kirkjuþingsmálið og
ályktanir almennu prestastefnanna á Þingvöllum og Hólum árin á undan.
Skýrði hann frá aðgerðum sínum í málinu og hve sér hefði orðið lítið
ágengt í að framfylgja sjálfstæðisbaráttu kirkjunnar við stjórnvöld.7 Þá flutti
biskup einnig erindi um með hvaða kjörum aðskilnaður ríkis og kirkju
gæti orðið frá sjónarhorni kirkjunnar (,,skilnaðarkjörin“). Tími vannst ekki
til umræðu.8 I framhaldinu gerði Þórhallur ítarlega grein fyrir máli sínu
í Nýju kirkjublaði eins og rakið var í annarri greininni í þessum flokki.
Þar lýsti hann meðal annars þeirri skipan sem hann taldi að ætti að vera
á kirkjumálum í kjölfar aðskilnaðar, hvernig ráðstafa ætti kirkjueignum
og hvaða kröfur ætti að gera til presta í þeim frjálsu söfnuðum er tækju
við af þjóðkirkjunni en hann aðhylltist það sjónarmið er hér var komið
5 Um trúmál í núgildandi stjórnarskrá sjá sérstaklega Hjalti Hugason 201 lb og Hjalti Hugason
201 lc.
6 Hjalti Hugason 2010: 81-82.
7 M. Bps. 1994- BA/1. Prestastefnan í Reykjavík 1911: 152.
8 Prestastefnan í Reykjavík 1911: 152-153.