Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Side 102

þremur árum áður.17 Loks var það mat hans að sú breyting sem hafði orðið
1907 á launafyrirkomulagi presta fjötraði kirkjuna við ríkið.18 En ríkisvaldið
gekkst þá í ábyrgð fyrir að prestar hlytu lögbundin laun sín og skuldbatt sig
til að leggja úr landssjóði það sem á kynni að vanta ef tekjur prestlaunasjóðs
hrykkju ekki til.19 Er í stórum dráttum enn sami háttur hafður á í þessu
efni.20
Um sama leyti ritaði Sigurbjörn Astvaldur Gíslason (1876-1969)
guðfræðingur um aðskilnað í Lögréttu. Helstu rök Sigurbjörns fyrir honum
voru trúarlegs eðlis:
Vjer treystum því samt, kristindómsvinirnir, að úr rúsrum [svo] þjóðkirkj-
unnar muni rísa fríkirkja, þar sem verði miklu meiri samvinna milli presta og
safnaða, miklu meira gagn að prestunum og miklu meira afl til að gagnsýra
þjóðlíf vort, til sannra þjóðþrifa, en nú er í þjóðkirkjunni.21
Sigurbjörn Ástvaldur batt því vonir um kirkjulega vakningu við aðskilnað
hennar firá ríkinu. Er athyglisvert að bera það saman við þá afstöðu Þórhalls
Bjarnarsonar að með aðskilnaði mætti betur tryggja rúmgóða kirkju.22
Má hér greina muninn á þeim guðfræðistefnum sem þessir tveir menn
17 Hjalti Hugason 201 la: 29, nmgr. 47.
18 Jón Ólafsson 1912c: 69.
19 Stjórnartíðindi 1907(A): 298. Bjarni Sigurðsson 1986: 204-207.
20 Samningur íslenska ríkisins og þjóðkirkjunnar um fjárframlög 7.9.1998. Slóð sjá heimildaskrá.
21 Sigurbjörn Á. Gíslason 1912c: 96. Nokkrir mæltu þó gegn aðskilnaði þetta ár. „Skólamaður"
sem sagður var gagnkunnugur um land allt ritaði: „Þetta fríkirkjutal virðist mér þarflaust. Við
eigum frjálslega þjóðkirkju, og fríkirkja í höndum svo ótaminna og óþroskaðra manna, eins
og nú eru, yrði hættuspil." Skilnaður ríkis og kirkju 1912: 104-105. Geta má sér til að hér
sé vísað til Jóns Þórarinssonar (1854-1926) fræðslumálastjóra en hann var sonur Þórarins
Böðvarssonar (1825-1895) sem einna fýrstur vakti máls á kirkjuþingi hér á landi 1893. Prestur
nokkur kvaðst skynja að aðskilnaður ríkis og kirkju væri almennt talinn óhjákvæmilegur án þess
hann gerði sér grein fyrir hvers vegna: „Eftir því sem mér skilst er hér ekki þörf aðskilnaðar.
Þörfin mest á áhugasömum prestum, og það finst líka fólkinu... f prestsstöðu eru menn, sem
gersamlega eru óhæfir í þeirri stöðu. Þetta lætur kirkjustjórnin við gangast...." [Leturbr. Nýtt
kirkjublaS]. Skilnaður ríkis og kirkju 1912: 105. Þórhallur Bjarnarson minnti á að prestastefna
hefði samþykkt að nauðsynlegt væri „að biskup beittist fyrir að fá prest leystan frá embætti, þar
sem þorri safnaðar af réttmætum ástæðum vildi losna við hann“. Taldi hann samþykktina ekki
hafa nýst m.a. vegna „roluháttar“ safnaðanna og lagatúlkunar landsstjórnarinnar sem hefði sinn
„mælikvarða um „embættis“-missi“. Skilnaður ríkis og kirkju 1912: 105. Þá ritaði Matthías
Jochumsson (1835-1920) allharðorða grein gegn fríkirkjuhugmyndum eins og þær komu t.d.
fram í Bjarma. Taldi hann trúboða beita sér fyrir aðskilnaði til að eiga greiðari aðgang að fólki
„því alt yrði í uppnámi" eftir skilnað Taldi hann slíkt verða til þess að auka áhrif „afturhalds
og oftrúarfordóma". Taldi hann átök standa í trúmálum um trúfræði en ekki trú eða guðrækni
(„religíón"). Matthías Jochumsson 1912: 155.
22 Hjalti Hugason 201 la: 37-42.
100