Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Side 103

aðhylltust. Þórhallur Bjarnarson var einn af forystumönnum frjálslyndu
guðfræðihefðarinnar. Sigurbjörn Ástvaldur fylgdi aftur á móti hefðbundnari
guðfræði undir áhrifum frá norrænu heimatrúboði.23
Annars áleit Sigurbjörn Ástvaldur að við aðskilnað ætti ríkið að leysa
til sín kirkjujarðir endurgjaldslaust ef sú skoðun sem Þórhallur biskup
hafði haldið fram árið áður yrði ofaná. En Þórhallur hafði mælt með
að hlutdeild í afgjaldi af fornum kirkjueignum ætti að vera háð því að
guðfræðideild Háskólans væri falið að annast eða að minnsta kosti hafa
eftirlit með menntun allra presta og/eða forstöðumanna safnaða. Þar með
taldi Sigurbjörn að hætt væri við að verðandi prestum væru innrættar kenn-
ingar sem söfnuðunum kynnu að vera þvert um geð eða prestsefni yrðu látin
gjalda skoðana sinna og menntunar hefðu þau sótt undirbúning annað en til
deildarinnar.24 Hann óttaðist þannig „guðfræðimenntun ríkisins“.25 Helst
vildi Sigurbjörn þó að eignirnar rynnu til lútherskrar fríkirkju í landinu
þegar festa væri komin á starf hennar að minnsta kosti í hlutfalli við það
hve stór hluti landsmanna teldist til hennar. Önnur „kristin“ trúfélög taldi
hann ekki ættu að njóta afraksturs eignanna vegna þess að þá væri hætt við
að flokkunin yrði svo rúm að fá félög féllu utan hennar.26 Að þessu leyti
var hann á öndverðum meiði við Þórhall biskup sem einmitt áleit að túlka
bæri á víðtækan hátt hvað fælist í einkunninni „kristinn“.
Ljáð máls á aðskilnaði
Á synódus 1912 fjallaði Kjartan Helgason (1865-1931) í Hruna um
hvernig taka skyldi á skilnaðarkröfunni einkum með hliðsjón af fyrirlestri
sem FriðrikJ. Bergmann (1858-1918) prestur í Vesturheimi hafði flutt um
endurnýjun kirkjunnar á prestastefnu ári áður.27 Hefur þetta erindi Kjartans
nokkra sérstöðu í kirkjulegri umræðu á þessu skeiði.28
Kjartan rakti þá miklu umræðu sem verið hafði um skilnaðarmálið
undangengin ár. Taldi hann að af umfjöllun landsmálablaða, ályktunum
23 Pétur Pétursson 2000: 226—229.
24 Sigurbjörn Á. Gískson 1912b: 89. í fyrri grein hafði höf. rakið sögu aðskilnaðarmálsins.
Sigurbjörn Á. Gíslason 1912a.
25 Sjá Skilnaður ríkis og kirkju 1912: 104.
26 Sigurbjörn Á. Gíslason 1912c.
27 Prestastefnan í Reykjavík 1911: 153. Prestastefnan í Reykjavík 1912: 158.
28 Að mati Friðriks J. Bergmann hafði Kjartan „sýnt meiri árvekni og viðleitni til að glæða trúarlífið
í söfnuðum sínum en nú eru dæmi til um nokkurn prest á landinu.“ Friðrik J. Bergmann 1901:
190, sjá og 184.
101