Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Page 106

eg, að það væri nærri því þakklætisvert hjá hinu. Ekkert er óyndislegra en
algerlega gróðurlaust flagið.37
Kjartan áleit þetta þó of harðan dóm yfir kristnilífi í landinu. Kvaðst
hann þekkja mörg dæmi um óánægju safnaða með presta en ekki það að
mönnum stæði á sama um slíkt ástand og teldu lausnina vera að leggja
kristnihaldið niður. Því kvaðst hann viss um að víðast yrði reynt að koma
á fríkirkju þrátt fyrir þá fjárhagsörðugleika sem á því kynnu að vera. Þó
kvað hann biskup hafa bent á færa leið í því efni í umfjöllun sinni um
skilnaðarkjörin og treysti því að Alþingi skildi ekki „mjög ribbaldalega“ við
kirkjuna ef til kæmi. Sagði hann sannfæringu sína að leiðin til aðgengilegra
skilnaðarkjara væri ekki að berjast móti skilnaði með oddi og egg heldur
að láta þjóðina ná vilja sínum, væri það vilji hennar að losna undan þjóð-
kirkjuskipaninni.38 Þá taldi hann að hver eyrir sem tekinn væri með valdi
til kirkjumála yrði til meira ógagns en gagns enda væri málefni kirkjunnar
of göfugt til að þola slíkt ranglæti.39
Kjartan kvaðst þeirrar skoðunar að allir trúflokkar ættu að hafa jafnrétti
og mönnum ætti að vera í sjálfsvald sett hvort þeir greiddu til trúmála. Væru
þetta enda forsendur raunverulegs trúfrelsis.40 Sjaldgæft var að kirkjumenn
ræddu aðskilnað ríkis og kirkju út frá svo eindregnu trúfrelsissjónarhorni.41
37 Kjartan Helgason 1912: 184. Matthías Jochumsson lýsti sig andvígan þessari skoðun. Matthías
Jochumsson 1912: 155. Sjá og Á víð og dreif 1913: 194..
38 Kjartan Helgason 1912:184.
39 Kjartan Helgason 1912: 184-185.
40 Kjartan Helgason 1912: 184. Um andstæða skoðun sjá Á víð og dreif 1913: 195.
41 Það gerði aftur á móti Gísli Sveinsson (1880-1959) lögfræðingur. Hann áleit þjóðkirkjuskipanina
í 45. gr. stjómarskrárinnar 1874 brjóta í bága við trúfrelsið sem kveðið var á um í 46. og 47. gr.
Stafaði þetta mat öðru fremur af því að hann leit svo á að kirkjuskipanin byndi ríkisvaldið, þ.e.
að það öðlaðist trúarlega skilgreinu með henni. Gísli Sveinsson 1914: 200-206. í máli sínu á
prestastefnu 1915 vék Sigurður P. Sívertsen (1915b: 186) að afstöðu lögfræðings „sem finnursvo
sárt til þess, að ekki sé nóg trúfrelsi í landinu, sér enga útvegi til fulls frelsis nema fríkirkju" og
átti þar við skrif Gísla. Gerði Gísli síðar athugasemd við ummæli Sigurðar og sagði m.a.: „En hitt
getur engum verið dulið, að frá verzlegu sjónarmiði, frá sjónarmiði leikmanna eingöngu og þeirra
(sem æ fjölgar), er vilja láta kirkjuna vera fyrir þá (aðeins), er vilja hafa hana, getur ekki verið um
frelsi að tala í trúmálefnum - „trúfrelsi" - á meðan eitt eða neitt kirkjufélag er stutt og því haldið
uppi af allsherjarfé, með ýmsum fleiri hlunnindum. Þá fyrst er lagalegur og formlegur jöfnuður,
er kirkjan er að fullu og öllu laus við ríkið, eða það laust við hana öllu heldur, nema að því
leyti, sem hvern annan félagsskap í landinu snertir. Gjísli] Sjveinsson] 1915: 277. Sjá og G[ísli]
Svjeinsson] 1913: 98. Hér taldi Gísli sig ekki vera að taka afstöðu til fríkirkju eða þjóðkirkju
út frá kostum þeirra og göllum „... heldur um stjórnmálalegt (pólitískt) f'yrirkomulag á þessum
málum yfirleitt. Og þessu sjálfsagða frelsi kemur ekkert við „frelsi“ eða „ófrelsf í skoðunum, sem
kann að ríkja eða ekki ríkja innan hinna einstöku safnaða eða kirkjufélaga, jafnvel fríkikjufjelaga
104