Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Qupperneq 109

síðar biskup varpaði fram þeirri spurningu hvort „...eigi væri það um leið
dauðadómur yfir þjóðkirkjunni að gera ráð fyrir að alt færi kristnihaldið í
kaldakol með hruni hennar“. Var þeirri spurningu látið ósvarað.50 Þarna
vísaði Jón að minnsta kosti óbeint til ummæla Kjartans Helgasonar á
prestastefnu árið áður.
Á synódus 1914 var rætt um að taka upp biskupskosningar og vildu
ýmsir bíða með það þar til leikmenn gætu tekið þátt í þeim á kirkjuþingi.51
Sýna ummælin að draumurinn um sjálfstæða þjóðkirkju undir stjórn kirkju-
þings var enn vakandi þrátt fyrir að ekkert hefði miðað í átt að því síðan
hugmyndirnar voru fyrst settar fram 1893 og aftur 1906.
Á prestastefnu 1915 flutti Sigurður P. Sívertsen (1868-1938) þá dósent
erindi um „kröfurnar til framtíðarkirkju vorrar“ og leitaðist meðal annars
við að svara spurningunni um æskileg tengsl eða tengslaleysi ríkis og kirkju
út frá því sjónarhorni. Taldi hann að „...fjöldi manna [hefði] ekki lengur
neina trú á framtíð íslenzku kirkjunnar, nema sem fríkirkju“.52 Sjálfur áleit
hann reynsluna hins vegar sýna að „ytra fyrirkomulag“ réði ekki öllu um
starfs- og endurnýjunarhæfni kirkjunnar.53
Eitt af því sem Sigurður taldi mikilvægt að auka var almenn samvinna
innan kirkjunnar sem „starfandi félagsskapar“.54 Taldi hann fríkirkju eiga
hægar með að mæta þeirri kröfu en kirkju sem starfaði í tengslum við
ríkisvaldið. Úr þeim ágalla taldi hann þó auðvelt að bæta með því að „...
auka sem mest sjálfstjórn þjóðkirkjunnar til þess að ná [þessum] kosti
fríkirkjunnar“.55 Sýnir þetta að Sigurður fylgdi óbreyttri stefnu frá 1907.56
Kom það berlegar í ljós er hann ræddi um mótun löggjafar um kirkjumál
og þátttöku safnaða í henni:
50 ÞÍ. 1994-BA/l. Prestastefnan í Reykjavík 1913: 159. Síðar á árinu birti Nýtt kirkjublað kafla
úr bréfi frá norðlenskum presti sem kvaðst ekki óttast að kristinhald „fari í kaldakol" þótt
aðskilnaður yrði milli ríkis og kirkju og vísaði þar í ummæli Jóns Helgasonar. A víð og dreif
1913: 194. Sjá og Ríki og kyrkja 1879: 264.
51 ÞÍ. Bps. 1994-BA/l. Prestastefnan í Reykjavík 1914: 161-162
52 Sigurður P. Sívertsen 1915b: 186.
53 Þær kröfur sem Sigurður taldi að gera yrði til þjóðkirkjunnar voru að hún væri félag en ekki
aðeins stofnun, að hún byggði tilverurétt sinn á samvinnu, væri móðir komandi kynslóða sem
uppfræddi þær, að hún væri umburðarlynd og að hún væri þróunarkirkja. Sigurður P. Sívertsen
1915a: 170-182.
54 Sigurður P. Sívertsen 1915a: 170-174.
55 Sigurður P. Sívertsen 1915b: 187.
56 Hjalti Hugason 2010: 96—98.