Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Page 174

Þær breytingar sem eiga sér stað um miðja nítjándu öld voru þýðingar-
miklar fyrir þróun kirkjulífs hér á landi, höfundur orðar það með þessum
afgerandi hætti: „Tök kirkjunnar á samfélaginu voru tekin að linast og
kreppa sú sem einkennir kristna trú hér landi enn í dag að halda innreið
sína“ (215). Hér er áhugaverð fullyrðing sem gæti vakið frekari umræðu.
Um sama leyti er prestaskóli stofnaður í Reykjavík. Liggur þá í augum uppi
að guðfræðin eignaðist þar með fræðilegan vettvang hér á landi.
Fyrir og eftir aldamótin 1900
Á tuttugustu öld verða miklar sviptingar í kirkjulífi. Ekki aðeins hér á landi
heldur um allan hinn kristna heim. Aðdragandinn hér á landi var langur,
eitt merkasta framlagið til nýrrar guðfræðihugsunar kom frá séra Matthíasi
Jochumssyni. Höfundur rekur þátt hans í því að opna guðfræðihugsun og
kirkjusýn við lok hins gamla tíma. Hér bregst Torfa hins vegar bogalistin
og þar fer að skína í persónuleg viðhorf hans sem bjaga viðhorf hans til
guðfræði tuttugustu aldar í heild.
Höfundur segir að séra Matthías hafi talið „að einungis únitarisminn
gæti svarað gagnrýni vísindahyggjunnar og staðið gegn guðleysi og vantrú
aldarinnar. Reyndar hafði hann áður lesið bók eftir W.E. Channing, höfuð-
paur únitarismans, heima á íslandi þá nýorðinn prestur og farið mjög leynt
með hana“ (225). Séra Matthías fór ekki leynt með áhuga sinn á guðfræði
Channings heldur lagði sig fram um að koma verkum hans í hendur
kollega sinna enda var hann stoltur af því að hafa uppgötvað þennan merka
guðfræðing sem enn er mikils metinn vestanhafs. Channing var merkur
guðfræðingur í Boston, sem þá var miðstöð únitara í Bandaríkjunum og
fjöldi merkra guðfræðinga úr þeirra röðum gerði þá garðinn frægan, m.a.
Emerson. Únitarar voru á þessum tíma nánast eins og deild úr kongrega-
tionalkirkjunni og únitarisminn lítt sambærilegur við það sem nú gengur
undir sama nafni. Harvard háskóli á rætur að rekja til únitaranna í Boston
á þessum tíma. Áhugi séra Matthíasar á únitörum er afar skiljanlegur. En
þjóðskáldið var undir margvíslegum áhrifum, m.a. frá Georg Brandesi,
Grundtvig og fleirum eins og gengur og gerist um vakandi menn sem lifa
og hrærast í sínu fagi og sýna samtímanum áhuga. Mat höfundar að „með
ákveðnum rétti [megi] segja að hann hafi gerst trúboði erlends sértrúar-
safnaðar“ er því fjarri allri sanngirni og rímar engan veginn við séra Matthías
Jochumsson að gerast trúboði sértrúarsafnaðar!
172