Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Page 177

höfundur metur þróun þessa tímabils. Líkt og í kaflanum um séra Matthías
er umfjöllun hans samt bjöguð um of þegar hann fjallar um átökin milli
frjálslyndu guðfræðinnar og íhaldssamrar guðfræði Sigurbjörns en hann
var helsti andstæðingur frjálslyndu guðfræðinnar. Guðfræði hans mótast af
bandarískum trúaráhrifum, skandínavískum píetisma, enskri vakningastefnu,
hefðbundinni íslenskri guðrækni og hákirkjulegum viðhorfum sem tengjast
helgisiðahreyfmgunni sem hann aðhylltist. Kynni Sigurbjörns af frjálslyndu
guðfræðinni voru hins vegar afar takmörkuð eins og augljóst er af ævisögu
hans og af umfjöllun Torfa Stefánssonar. Túlkun hans á evangelísk-lúthersku
kirkjunni í Þýskalandi á tímum nasismans er einnig talsvert bjöguð að ekki
sé meira sagt þegar gengið er út frá því að andstaðan hafi komið nánast
eingöngu frá hinum íhaldssama væng kirkju og guðfræði. Andstaðan tók
á sig ýmsar myndir eins og sýnt hefur verið fram á síðar. Hvað frjálslynda
guðfræðinga varðar má nefna Paul Tillich sem var einn þeirra fyrstu sem
var knúinn til að yfirgefa landið (1933) vegna andstöðu sinnar við að skrifa
undir aríagreinarnar, lög frá 1. apríl 1933 um að eingöngu fólk af arískum
uppruna mætti gegna embættum. Þessi lög mörkuðu upphaf formlegra
gyðingaofsókna í þriðja ríkinu. Segja má - og um það er almennt sátt meðal
þeirra sem rita um þýska kirkjusögu um miðja öldina - að bæði frjálslyndir
og íhaldssamir hafi brugðist í mörgum efnum en einnig staðið vaktina með
sóma á erfiðum tímum. Játningarkirkjan (kennd við Barmenjátninguna
frá 1934) var andstöðuafl en samt segir Wallmann í kirkjusögu sinni að
Dietrich Bonhoeffer hafi verið einn fárra innan vébanda hennar sem lögðu
út í virka pólitíska andstöðu (J. Wallmann, Kirchengeschichte Deutschlands
II, 6. útg. 2006, s. 271). Það tók sinn tíma fyrir kristna menn að átta sig á
því að stefna Hitlers var að þurrka kristindóminn út að fullu og öllu í þýsku
samfélagi (Wallmann s. 268).
Hvað trúfræðileg baráttumál varðar hefur tíminn að mati þess sem hér
skrifar ekki staðfest sjónarmið Sigurbjörns heldur öllu heldur andstæðinga
hans, þeirra sem máttu lúta í gras þegar baráttan stóð sem hæst, þar eru
menn eins og séra Benjamín Kristjánsson, séra Jón Auðuns og séra Sigurjón
Þ. Árnason svo einhverjir séu nefndir. í þeim hörðu deilum var ekki alltaf
spurt um málefnalegar forsendur. Margra spurninga þarf að spyrja til þess að
fá trúverðuga mynd af þessum tímum þegar valdið virtist hafa haft síðasta
orðið.
Sem fyrr segir má deila um mat höfundar á þessum tímu. I því samhengi
má nefna umfjöllun hans um handbókarmáliðí sem tekið var fyrir á presta-
175
í