Orð og tunga - 01.06.1990, Síða 25

Kristján Árnason: Hin þrefalda eftirlíking
3
þar sem hann skapar eitthvað sem lifir eigin lífi og lýtur eigin lögmálum, sem
sagt listaverkið.
Ef við nú skoðum þýðingu skáldverks með slíkar skilgreiningar á listinni í
huga, þá má einnig segja að hún sé ekki endilega skuggamynd hins þýdda verks
fremur en að það sjálft sé skuggamynd þess sem það lýsir heldur endurtekning
þess í öðru umhverfi og við aðrar aðstæður og endursköpun sem útheimtir að
skyggnst sé gegnum net orðanna til þess veruleika er að baki liggur og brotist
alla leið til þeirrar uppsprettu sem skáldverkið streymir úr. Og straumi þess
þarf þýðandinn að brjóta nýjan farveg sem að sumu leyti þarf að liggja samsíða
hinum fyrri en að öðru leyti í allt aðra átt, þar sem hann þarf að lokum að ná
til annarra slóða og það oft yfir margskonar vegleysur og fjarlægðir í tíma og
rúmi.
En það er einmitt á þessari leið sem téður straumur getur blandast ýmsu öðru
og tapað einhverju af þeim tærleika er hann átti þegar hann var nýsprottinn úr
lind sinni. Eða með öðrum orðum munu þýðendur reka sig á margar torfærur
sem hindra þá í því að varðveita þann sérstaka blæ, persónulegan eða þjóðlegan,
sem hvert verk hefur til að bera. Hér ber fyrst að nefna þann mismun sem er á
tungumálum sem slíkum innbyrðis, jafnt í innri byggingu sem ytri áferð, þannig
að þýðandinn er líklegur til að gera sér ljósar takmarkanir sinnar eigin þjóð-
tungu í glímu við hinn framandlega texta. Marteinn Lúther lýsir viðureign sinni
við texta Gamla testamentisins með þeim orðum að sér hafi fundist sem hann
væri að breyta kvaki næturgala í gaukshljóð þar sem hann var að snúa upphöfnu
tungutaki spámanna Israels yfir á sína hrjúfu þýðversku. Islenskur þýðandi get-
ur stundum ekki heldur varist áþekkum hugrenningum, með allri virðingu fyrir
hinu mjúka og ríka máli.
Þeim sem til að mynda þýðir úr latínu á íslensku finnst liann trúlega oft
vera að gera eftirmynd af marmarastyttu úr tré eða öðru mýkra efni. Hin frægu
orð Hórasar „Exegi monumentum, aere perennius11, sem lýsa óbrotgirni skáld-
skaparins, fylgja þeirri hugsun einmitt eftir með festulegum hljómi sínum og
hinum endurteknu löngu e-hljóðum. Sá sem þýðir úr þýsku getur saknað þess á
stundum að eiga ekki til á íslensku beygjanlegt tilvísunarfornafn eða geta beitt
viðtengdum lýsingarhætti að þýðverskum sið til þess að þurfa ekki að leysa upp
í sundurlausar og spennulausar setningar þær glæsilegu málsgreinar sem marg-
ir bestu höfundar þeirrar tungu kunna að fella máttugar heildarmyndir, ofnar
saman úr hlutlægu og huglægu, inn í. Hins vegar geta fallendingar tungu vorrar,
einkum þegar þær eru með viðskeyttum greini, gert hana nokkuð þunglamalega
og svifaseina í kapphlaupi við oft snaggaralegan og þjálan stíl höfunda á máli
eins og frönsku, en óreglulegar áherslur og fjölskrúðugur orðaforði enskunnar
gera hana oft litríka og kvika í samanburði við jafnar áherslur og hreinræktaðan
orðaforða íslenskunnar, ekki síst í bundnu máli þar sem íslensk stuðlasetning
reyrir allt þéttingsfast saman. Því hefur verið haldið fram af lærðum mönnum
að gríska sé sú tunga erlend sem best þýðist yfir á íslensku og að milli þessara
tungna sé það sem Guðbrandur Vigfússon kallaði „fine sympathy“, en um þýð-
ingar úr því máli gildir þó einnig það sem Sveinbjörn Egilsson skrifaði í bréfi til
Jóns Sigurðssonar (1. mars 1842): „Það eru ekki allir sem geta búið til fallegar
brúar á stólpum og riðið svo yfir hlemmiskeið.11