Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2016, Blaðsíða 98

97
fornaldar- miðalda- og nútímaguðfræðinga er sameiginlegur grundvöllur
boðunar allra kristinna kirkjudeilda. Í þessum hluta er áberandi hástemmd-
ur siðferðilegur tónn og gagnrýni á vestrænan, kristinn mann- og náttúru-
skilning. Þekkt guðfræðileg hugtök eru notuð til að tjá þetta. Í hnotskurn
má segja að yfirburðastöðu mannsins innan sköpunarverksins sé hafnað
og siðferðilegri gagnrýni beint að mannmiðlægni og skorti á ábyrgð og
skynsemi. Að vera skapaður í mynd Guðs hefur oftast verið túlkað svo að
maðurinn beri sömu einkenni og Guð og er þá skynsemi og ábyrgð vana-
lega lyft fram. Hvort tveggja efnið frá LH og kaþólsku kirkjunni ítrekar
að maðurinn sé ekki kóróna sköpunarverksins í merkingunni að hann einn
hafi eigið gildi og beri að drottna yfir jörðinni. Vissulega hefur maðurinn
sérstakt gildi en það hefur náttúran einnig. Í stað þess að líta á manninn
sem herra og drottnara yfir sköpunarverkinu ber að líta á hann sem hluta
þess og á náttúruna sem jafningja hans. Í öðru lagi er undirstrikaður sá
klassíski skilningur að maðurinn sé ármaður og ábyrgur ráðsmaður í garði
Guðs, nefnilega á jörðinni.
Endurnýjuð virðing fyrir náttúrunni er mjög mikilvægt atriði allra texta
sem ég hef skoðað. Náttúran hefur eigið gildi, óháð manninum. Hún er
sköpuð af góðum Guði sem dáðist að sköpunarverki sínu og taldi það
gott. Þannig skilin getur náttúran aldrei orðið leikfang mannsins, auðlind-
ir hennar eru viðkvæmar og fara þarf fram af varfærni í nýtingu þeirra.
Þannig er vikið af vegi mannmiðlægrar siðfræði og stefnan tekin inn á víð-
erni siðfræði sem ber svip af lífhyggju og guðshyggju sem minna hefur farið
fyrir sögulega í kristinni hefð. Lífhyggjan í kristnum búningi ítrekar að allt
líf sé skapað af Guði og hafi sjálfstætt gildi óháð nytsemi. Guðshyggjan
lítur á manninn sem hluta af vistkerfinu en mælikvarði alls er vilji Guðs
sem skeri úr um hvað sé verðmætt. Þannig má segja að siðfræðilegur boð-
skapur þessa hluta orðræðunnar gangi gegn hefðbundnum, mannmið-
lægum, kristnum áherslum þar sem yfirburðir mannsins andspænis öðrum
lífverum hafa verið ítrekaðir. Þess í stað er boðin fram siðfræði auðmýktar,
sjálfstjórnar og þakklætis þar sem náttúran er hluti sköpunarverks Guðs,
líkt og maðurinn. Maðurinn og náttúran eru jafningjar. Jafnvægi á að ein-
kenna samskipti þeirra. Hvergi er þetta jafn greinilegt og í umburðarbréfi
páfa. Páfi ítrekar að maðurinn verði að læra nægjusemi og hófsemi. Þar
er hann þó aðeins að vísa til þeirra sem vel standa að vígi í heiminum því
annar hópur manna er páfa mun hugleiknari. Það eru þeir sem minnst
mega sín í veröldinni. Hinir fátæku eru sá hópur sem orðræða páfa og
TRú OG LOFTSLAGSBREYTINGAR