Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2016, Blaðsíða 107

106
Niðurstöður – Hið lútherska skeið
Meginspurning þessarar greinar lýtur að því hvenær hið lútherska skeið
í sögu okkar hafði staðið, þ.e. hvenær það hófst og hvort því sé lokið.
Niðurstaðan hefur orðið sú að siðaskiptin hafi gengið hér yfir í nokkrum
bylgjum á mismunandi sviðum og að þau hafi því falist í langri, stigskiptri
þróun fremur en byltingu. Í þessu efni á íslensk siðaskiptasaga sammerkt
með siðaskiptaþróun annars staðar þar sem ekki voru trúarlegar, menn-
ingarlegar og félagslegar forsendur fyrir að siðbótarhreyfing yxi fram. Hér
er litið svo á að einhvern tímann á tímabilinu frá síðari hluta 16. aldar til
fyrri hluta þeirrar 17. megi líta svo á að Íslendingar hafi í flestu tilliti orðið
lúthersk þjóð og að barokktíminn marki þannig upphaf hins eiginlega
lútherska skeiðs í sögu okkar. Áfram hélt þó lúthersk mótun þjóðlífsins og
menningarinnar eins og þessir þættir endurspeglast meðal annars í trúar-
háttum alþýðu og hefur sú menningarmótun farið í vöxt allt fram á upp-
lýsingartímann um 1800. Hér er því sem sé haldið fram að hið lútherska
skeið í sögu okkar hafi hafist á áratugunum beggja vegna við aldamótin
1600.
Hinu lútherska skeiði í sögu okkar er án efa þegar lokið á ýmsum svið-
um. Á sviði stjórnskipunarinnar lauk því til dæmis með einveldinu á 19.
öld nánar til tekið með stjórnarskránni 1874. Á sviði velferðar- og skóla-
mála lauk því að mestu á 19. öld og fyrstu áratugum 20. aldar. Á sviði
hjúskaparlöggjafar kann því að hafa lokið að mestu á fyrstu áratugum þess-
arar aldar.
Ef til vill lætur nærri að lútherska skeiðið í sögu okkar hafi staðið frá
um 1600 og fram undir 2000 og að tími einveldisins marki þar ákveðna
sérstöðu. Lútherska skeiðið hófst þó ekki með einveldinu og því lauk held-
ur ekki alfarið með því. Þvert á móti verður að líta svo á að hinu lútherska
skeiði hafi ekki lokið — að svo miklu leyti sem það hefur gerst — fyrr en
með upplausn hefðbundinnar trúarmenningar í landinu eða á tímabilinu
frá því skömmu fyrir 1900.
Í að minnsta kosti tvenns konar merkingu erum við þó enn lúthersk
þjóð, það er sögulega og kirkjulega og er hvorugt marklaust. Þvert á móti
stöndum við frammi fyrir fjölmörgum spennandi spurningum á báðum
sviðum sem lúta að því hvernig lúthersk við séum á líðandi stundu, það er
í hvaða mæli og hvernig arfurinn frá hinu lútherska skeiði lifi enn og móti
nútímamenningu okkar og samfélag.

HJALTi HUGASON