Skírnir - 01.04.2003, Blaðsíða 55

SKÍRNIR
PURITAS NOSTRÆ LINGVÆ
49
Áherslan á brenglun tungunnar er einn mikilvægasti þátturinn í
lýsingu barbarisma og helst hún fram eftir öldum.30 Hugmyndir
um rétt mál í íslenskum málfræðibókum, þótt þær séu hafðar um
móðurmálið, eiga því uppruna í latneskum málfræðiritum og voru
í fyrstu hafðar um latínu en ekki íslensku.31 Þótt endurreisnin hafi
lagt geysimikla áherslu á þennan þátt latneskrar hugmyndafræði
má ekki gleyma að hugmyndirnar eiga flestar uppruna sinn í bók-
menntum fornaldar. Af hinum hálf-latnesku og hálf-íslensku mál-
fræðiritgerðum dró Arngrímur lærði ýmsar ályktanir sem lögðu
grunninn að hugmyndum hans um íslenska tungu.
Arngrímur styðst einkum við tvær heimildir í kaflanum um ís-
lenskt mál í Crymogaeu. Þessar heimildir eru Fyrsta og Þriðja
málfræðintgerðin, en þær átti hann í sjálfri Wormsbók Snorra-
Eddu, og mikið, lært prentað rit á latínu, Methodus adfacilem hi-
storiarum cognitionem (París 1566), sem oft er nefnt Methodus
historicus, eftir áðurnefndan Johannes Bodinus (fr. Jean Bodin).
Þetta síðara verk notaði Arngrímur mikið við ritun Crymogaeu,
eins og hann segir sjálfur víða í ritinu, og sækir þangað skilgrein-
ingar og viðmiðanir sem mótuðu sýn hans á sögu íslands. Þriðji
kafli fyrstu bókar Crymogaeu, De lingua gentis, fjallar um tungu
þjóðarinnar. Strax í upphafi setur Arngrímur fram djarfa fullyrð-
ingu: Málið sem talað sé á íslandi í tíð hans sé ekki aðeins forn-
norska heldur grein af forngotnesku, sem eigi sér sitt eigið forna
stafróf, rúnirnar, sem íslendingar geti ennþá lesið, enda sé málið á
þeim óbreytt íslenska:
30 í Nucleus Latinitatis, latnesk-íslenskri orðabók Jóns Árnasonar frá 1738, er
orðið „barbarus" skýrt svo: „útlendur, (forðum allir þeir sem voru fyrir utann
Grickland, og Romarijke,) 2. sa sem talar annarligt tungumal, item ósnoturt, af-
lægislega, 3. Plumpur, Barbariskur, grofur, foitalegur.“ Skýringin á orðinu
„Barbaria" í sama riti er þannig: „þau lond fordum, sem voru fyrir utann Val-
land og Grickland, 2. bagad malfæri, Bogumæli, 3. Rustaskapur, ohæfer<s>ka,
barbarisk hatt<a>lag.“
31 Kristján Árnason setur fram andstætt viðhorf í væntanlegri grein, „Upptök ís-
lensks ritmáls,“ Islenskt mál 25, þar sem hann færir rök fyrir því að íslenskt ritmál
sé byggt á einni norskri mállýsku, og hafnar kenningum um að það eigi upphaf sitt
í blöndun norskra mállýskna. Samkvæmt Kristjáni þjónaði þessi mállýska, ásamt
skáldamáli í munnlegri geymd, sem öruggt viðmið um rétt mál og gott.