Skírnir - 01.04.2003, Blaðsíða 116

110
GUNNÞÓRUNN GUÐMUNDSDÓTTIR
SKÍRNIR
í inngangi Guðbergs Bergssonar að sjálfsævisögu sinni, Föður og
móður og dulmagni bernskunnar. „Þetta verk er sagnfræðilega
rangt. Því er einungis ætlað það hlutverk að vera nokkurn veginn
rétt, tilfinningalega séð, hvað höfundinn varðar. Þetta er því
skáldævisaga."4
Hér eru svipuð þemu á ferð og í eldri sjálfsævisögum, en
áherslur hafa greinilega breyst. Nú er það svo að vinsælustu
sjálfsævisögurnar snúast alls ekki um eðli formsins, svo sem eins
og draugskrifaðar ævisögur stjarna, eða opinskáar viðtalsbækur
við fólk sem „hefur gengið í gegnum margt“. Viðfangsefni mitt
hér verður því fyrst og fremst svokallaðar bókmenntalegar
sjálfsævisögur, það er að segja verk eftir rithöfunda sem eru með-
vitaðir um vandamálin sem liggja að baki slíkum skrifum og gera
tilraunir með formið.5
En áður en lengra er haldið er ráðlegt að líta á hvernig þetta
form hefur verið skilgreint og hvaða viðmið eru þar notuð. Hér er
ágætt að líta til hugmynda Philippe Lejeunes sem segir í sinni
þrengstu skilgreiningu á forminu að sjálfsævisögur séu: „Frásögn
í prósa um liðna tíð eftir manneskju sem er til, um hennar eigin til-
veru, þar sem áherslan er á líf hennar og sérstaklega á persónuleika
hennar."6 Þessi skilgreining er skýr og ákveðin, en nokkuð þröng
4 Guðbergur Bergsson 1997. Sjá nánari umfjöllun um tengsl sjálfsævisögu Guð-
bergs við skáldverk í ritdómum mínum um þau verk í Tímariti Máls og menn-
ingar 4:1998 og 3:1999. Soffía Auður Birgisdóttir hefur fjallað nokkuð um hug-
takið „skáldævisaga", meðal annars á þingi Félags íslenskra fræða um ævisögur
1. mars 2003. Ég mun hins vegar ekki beita því hér, því ég tel að hugtakið
sjálfsævisaga nái yfir tilraunir með formið, auk þess sem ég er ekki viss um að
gagnlegt sé að taka burt „sjálfið" úr heitinu.
5 Á undanförnum árum hefur miklu lífi verið blásið í rannsóknir á þessu bók-
menntaformi meðal íslenskra fræðimanna. Eiríkur Guðmundsson hefur fjallað
um íslensk æviskrif frá 18. og 19. öld í tengslum við kenningar Foucaults í bók
sinni Gefðu mér veröldina aftur (1998). Ragnhildur Richter hefur fjallað um
sjálfsævisögur íslenskra kvenna í bók sinni Lafað í röndinni á mannfélaginu
(1997) og nú síðast staðið að útgáfu á safnbók með ævisögum íslenskra kvenna
(2002). Sigurður Gylfi Magnússon hefur kannað sjálfsævisögulegar heimildir í
sagnfræði og gefið ýmislegt út sem það varðar, til að mynda verk Magnúsar Hj.
Magnússonar (1998), svo dæmi séu nefnd. í þessari grein er hins vegar fjallað um
annað tímabil og það bíður því betri tíma að gera þessum skrifum nánari skil.
6 Lejeune 1996, s. 14.