Skírnir - 01.04.2003, Blaðsíða 145

SKÍRNIR AÐ STÍGA TVISVAR í SAMA STRAUMINN
139
farssögunnar á þessu uppgangstímabili og ekki fer á milli mála,
þegar menn meta umfjöllun hans sextán til sautján árum síðar, að
greina má feigðarboð fyrirbærisins þá strax á níunda áratugnum.
Hér er lítið rúm til að rekja nákvæmlega greinargott yfirlit Einars
Más, hann kemur víða við og dregur jafnt fram hið jákvæða og nei-
kvæða við hugarfarssöguna. Hann ræðir um hugarfarið sem hug-
tak og segir: „... eins og er um mörg tískuorð reynist merking þess
harla óljós og loðin, þegar á að skilgreina hana nánar, og því ákaf-
lega erfitt að sjá að fyrra bragði hvert er raunverulegt viðfangsefni
þeirrar sagnfræðigreinar, sem við slík fyrirbæri á að fást.“29
I kjölfar umfjöllunarinnar í þessum kafla er ef til vill eðlilegt að
spurt sé: Hvaða skýring skyldi annars vera á því að Loftur Gutt-
ormsson hafi tekið svona óvæntu ástfóstri við hugarfarssöguna?
Eitthvað fer það í taugarnar á Lofti hvernig ég fjalla um Ann-
álaskólann. Það er algjörlega ástæðulaust að hampa afrekum
Frakkanna; áhrif skólans fara þverrandi eins og allir sem lifa og
hrærast í nútíma sagnfræði hafa orðið vitni að.30 Enn er hægt að
29 Einar Már Jónsson, „Hugarfarssaga", bls. 74. Árið 1988 gagnrýndi Einar Már
mig sérstaklega fyrir svipaðar yfirsjónir í grein í Þjóbviljanum sáluga sem fjail-
aði um nýútkominn árgang af tímaritinu Nýrri sögu (sem er því miður liðið
undir lok), en þar átti ég grein um hugarfarið. Sjá Einar Má Jónsson, „Hugur
einn það veit. Fjallað um hugarfar á fyrri öldum í „Nýrri sögu“.“ Þjóðviljinn,
7. september 1988, bls. 10. Grein mín sem Einar gagnrýndi hvað mest nefnist:
„Hugarfarið og samtíminn. Framþróunarkenningin og vestræn samfélög." Ný
saga 2 (1988), bls. 28-39. Gagnrýni Einars er fullkomlega réttmæt, ekki aðeins
vegna þess að ég nýtti mér ytri umgjörð samfélagsins til að draga ályktanir um
hugarfar fólks heldur einnig vegna notkunar á nývæðingarkenningunni í þess-
um rannsóknum. Hvorugt gengur upp eins og ég vona að ljóst sé af skrifum
mínum á síðari árum. Á það má benda að árið 1992 birtist áhugavert viðtal við
Einar Má í Sögnum, tímariti sagnfræðinema þar sem hann ræðir Annálahreyf-
inguna, þar á meðal hugarfarssöguna. Sjá „Hugarfarssagan og íslenskar forn-
bókmenntir. Spjallað við Einar Má Jónsson sagnfræðing." Sagnir 13 (1992), bls.
18-23.
30 f viðtali Mariu Lúcu G. Pallares-Burke við hinn kunna franska Annálaskóla-
mann Daniel Roche kemur fram lítil trú hans á hugarfarssöguna og stöðu henn-
ar frá upphafi. „Að því sögðu“, segir Roche, „tel ég að sú sagnfræði sem merkt
hefur verið franskri framleiðslu hafi verið harðlega gagnrýnd vegna þess að að-
stæður í Frakklandi þar sem hún er sköpuð hafa tekið stórfelldum breyting-
um.“ Maria Lúeia G. Pallares-Burke, „Daniel Roche.“ The New History. Con-
fessions and Conversations (Cambridge, U.K., 2002), bls. 124.