Skírnir - 01.04.2003, Blaðsíða 193

SKÍRNIR SIGURÓP ANDSKOTANS EÐA REIÐI GUÐS?
187
um. Ávallt var gripið til tylftareiðs þegar dauðadómur vofði yfir og nefndi
sýslumaður þá tólf einstaklinga af sama kyni, í þessu tilviki karla, til að
sverja með sakborningi um sakleysi hans. Sjö þeirra urðu að standa með
sakborningi og hann var sjálfur hinn áttundi. Að auki komu fjórir fanga-
vottar sem sakborningur valdi sér til styrktar. Að þessu sinni tókst ekki
að finna einn einasta karl í nærsveitum sem vildi samsinna Klemusi. Á
þingi að Hrófbergi 25. apríl 1690 lögðu tíu karlar fram yfirlýsingu um að
þeir treystu sér ekki með nokkru móti að sanna eiðinn með honum. Tveir
sem nefndir höfðu verið af sýslumanni voru forfallaðir. Þrennt höfðu tí-
menningarnir sér til rökstuðnings. I fyrsta lagi hafði Klemus lengi haft á
sér „stirt og illt mannorð ... ei einasta af galdra meðferð og brúkun, held-
ur og einninn um aðra hrekki til orðs og æðis.“ í öðru lagi hafði hann frá
unga aldri og allt til þessa dags „um galdra meðferð og brúkun við menn
og peninga ræmdur og ryktaður verið.“ í þriðja lagi, og ekki síst, voru
heitingar hans við Kolbein og Jón, sem nefndarvættin töldu ganga nærri
fjölkynngi og fordæðuskap í sjálfu sér. Sá maður sem hótaði í votta viður-
vist að drepa náunga sinn myndi líka „lítið um það hirða þó hann með
galdra gjörningum sinn náunga heimuglega skaða og fordjarfa vilji.“ Fyrir
vikið neituðu þeir að sanna eiðinn og tóku fram að ekki væri við þá fram-
ar „að leita né framvegis að ámálga með honum Klemusi Bjarnasyni áður-
tjáðan eið að sanna.“ Aðrir viðstaddir tóku undir þetta og Jón Bjarnason
skýrði frá því að dóttir hans hefði þá um veturinn verið kvalin af óhrein-
um anda sem hann taldi vera af völdum Klemusar. Að þessu loknu voru
eiðvættin látin sverja gegn Klemusi og að heldur teldu þau hann sekan en
saklausan „í þeim galdraverkum sem hann borinn um ryktaður verið hef-
ur.“ Hinir forfölluðu unnu sama eið fjórum dögum síðar.1
Hér varðar mestu að allir sem að málinu koma eru sammála um að
galdur geti átt sér stað og sé eðlileg skýring á veikindum tveggja kvenna
og eins barns, sem og á ofboði sem kom yfir vinnukonu við réttarhöld.
Sakborningur var bendlaður við galdra frá unga aldri og nú hafði hann
gengið of langt með því að svipta eina konu lífi og aðra vitinu. Meinlaus-
ari aðgerðir hans af sama toga, svo sem tófuvers til verndar sauðfé, voru
látnar óátaldar. Á alþingi sumarið 1690 var Klemus dæmdur til dauða og
skyldi „í eldi brennast“, eins og ekkert væri eðlilegra. Konungur breytti
dóminum í ævilanga útlegð og Klemus lést í Kaupmannahöfn veturinn
1691-1692.2 Hvað gera fræðimenn í nútímanum andspænis atvikum af
1 Jón Samsonarson, Ljóðmál. Fomir þjóðlífsþœttir. Reykjavík 2002, bls. 195-202.
Grein Jóns um tófuvers Klemusar birtist fyrst í Griplu 6 (1984). Um tylftareið,
sjá Jónsbók. Ritstjóri Ólafur Halldórsson. Kaupmannahöfn 1904/1970, bls. 278;
Páll Sigurðsson, Þróun og þýðing eiðs og heitvinningar í réttarfari. Reykjavík
1978, bls. 101-16.
2 Jón Samsonarson, Ljóðmál, bls. 192-93.