Skírnir - 01.04.2003, Page 179

SKÍRNIR
ÞÝÐINGAR f TÍMA OG RÚMI
173
huga margra óþarft, ef ekki ógerlegt, að draga skýra línu á milli endurritana
á sama máli og á öðru máli, þ.e. þess sem við nefnum venjulega þýðingar.
Við skiljum orðið „þýðing“ vanalega sem yfirfærslu upplýsinga eða
merkingar milli tungumála. En allar þýðingar færa í raun upplýsingar úr
einum tíma í annan. Það er þýðing að endurskoða grein sem maður skrif-
aði fyrir aðeins nokkrum árum, bæta við nýjum tilvísunum og breyta
orðalagi til að endurspegla hugsanir líðandi stundar. Það má reyndar lengi
deila um hvar mörkin liggi milli þess að ritstýra verki og þýða; það næg-
ir e.t.v. að fríska upp á Shakespeare, en þýða verður Chaucer ef enskir
námsmenn á 21. öld eiga að skilja hann.
Allar þýðingar á milli mála eru, ef vel er að gáð, einnig þýðingar á milli
ólíkra tíma. Oftast líður nokkur tími áður en frumverk hefur getið sér svo
gott orð að ástæða sé talin til að bjóða víðari hóp aðgang að því með því
að þýða það á önnur tungumál. Þegar ný skáldsaga er þýdd eru erfiðleik-
arnir næstum alltaf málfarslegs eðlis, en þeir eru aðrir - oftast fleiri - þeg-
ar tímavíddin bætist við. Á t.d. þýðandinn að gera það sýnilegt í verki
sínu að frumtextinn er gamall, e.t.v. með því að nota orðaforða eða setn-
ingagerð sem tíðkast ekki lengur í málinu sem þýtt er á? Þetta reyndi
William Morris t.d. í fornsagnaþýðingum sínum, og hefur verið mjög al-
gengt í þýðingum á grískum og rómverskum bókmenntum. Eða á þýð-
andi að viðurkenna opinskátt að hann er maður síns tíma, jafnvel sporna
meðvitað gegn þessari tilhneigingu með því að láta tímaskekkjur koma
fram, og skáka í því skjóli að verkið hafi ýmislegt að segja samtíðinni?
Flestir þýðendur virðast reyna að þræða milliveginn: skrifa mál sem er
einhvern veginn ótímabundið. Það er erfitt að benda á einkenni þessa
„ómerkta" nútímatexta; það er nánast einkennaleysið sem markar honum
stöðu í nútímanum. Hann hefur kannski fremur svipmót nútímamáls: við
getum lesið hann án teljandi vandkvæða, en þessi nútími er ómerktur:
engar tilvísanir finnast til atvika, staða eða persóna sem voru til eftir að
frumverkið varð til; engin áberandi nýleg orð, hugtök eða slangur, sem
gætu minnt lesanda þýðingarinnar á hversu langt er milli hans og frum-
textans og að túlkað er fyrir hann. En þetta er einmitt lykilatriði. Vegna
þess að flestir þýðendur okkar tíma leggja sig alla fram um að vera ósýni-
legir, þykir fyrning eða endurnýjun texta óæskileg; hún vekur athygli á að
þýðingin er jú - þýðing. Og rýfur blekkinguna.
Á miðöldum var algengt að líta svo á að aðlaga þyrfti frumtextann að
viðtökumenningunni. Um þýðingu sína á heilagra manna sögum skrifar
engilsaxneski munkurinn Ælfric að hann hafi haldið merkingunni en
breytt orðalagi til að sögurnar yrðu ekki leiðinlegar.2 Eiginlega var hann
2 Amos, E Early Theories of Translation, New York: Octagon Press (1920/1973),
tilvitnað í Routledge Encyclopedia of Translation Studies, ritstj. M. Baker. Lund-
únum og New York: Routledge (1998), bls. 108.