Skírnir - 01.04.2003, Blaðsíða 151
SKÍRNIR
AÐ STÍGA TVISVAR í SAMA STRAUMINN
145
við þráum yfirsýn og samstillta mynd, en vegna þess að svo margt
er á huldu þá munum við aldrei öðlast hana.“41
Hugmyndafræði einvæðingar sögunnar byggist á að gangast
við því að ekki sé hægt að þekkja nema sáralítið brot af sögunni,
að ekki varðveitist nema brotabrot andartakanna í heimildum og
ef kvarðinn er stækkaður þá minnka enn möguleikar okkar á að
öðlast skilning á því sem gerst hefur. Ég lít svo á að það séu mikil
mistök hjá þorra einsögumanna að leggja meginþunga á að tengja
rannsóknareiningar sínar við stærri heildir (contextualization).
Stórsagan kallar á alla athygli fræðimanna vegna þess að akadem-
ían setur þau skilyrði að án stórsögulegra tengsla verði rannsókn-
in ekki skiljanleg (þetta skilyrði er nefnt vísindaleg vinnubrögð);
molar eða brot úr fortíðinni eru ekki tekin gild nema í greinanlegu
samhengi. Stórsagan, hvort sem hún heitir nývæðing, upplýsing,
kristni, sósíalismi eða eitthvað annað, ræður hvaða spurningar lifa
í rannsókninni, hvernig meginröksemdafærslan lítur út og hvar
rannsóknin verður staðsett innan fræðanna.
Loftur Guttormsson heldur því fram að það sé „blekking" að
telja sig geta komið sér undan einkennum hefðbundinnar sagn-
fræðiiðkunar, en þau telur hann snúast um „... meira og minna
leyndar eða ljósar hugmyndir um eðli manns og samfélags, um
hreyfiöfl sögunnar, um einkenni ákveðinna tímabila í sögunni, um
eðli sögulegrar þekkingar o.þ.h. .. ,“42 Hér er öll hugsun Lofts um
sagnfræði dregin saman í eina setningu. Hann á erfitt með að sætta
sig við hugmyndir sem hafna hugsunum er byggja á fyrirfram-
gefnum viðmiðunum um gang lífsins. Mér sýnist að Loftur gefist
hér hreinlega upp átakalaust fyrir stórsögunum (eða því sem hann
kýs að nefna „kenningarleg sjónarmið", hvað sem það nú þýðir)43;
þær eru jú samkvæmt hans eigin hugmyndum alls staðar að finna
og undan þeim verður ekki vikist! Hér er engu líkara en að hann
fallist á þá megingagnrýni mína um áhrifamátt stórsagnanna, að
41 Nina Rattner Gelbart, The King’s Midwife, bls. 11.
42 Loftur Guttormsson, „Smátt og stórt í sagnfræði", bls. 466.
43 Ég vísa í umfjöllun mína um þetta sérkennilega hugtakapar „kenningarleg sjón-
armið“ í fyrri Skírnisgreininni „Fanggæsla vanans", bls. 396.