Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Side 124

Á d r e p u r
124 TMM 2010 · 1
um gengið brösuglega, en ég held óhætt sé að fullyrða að samstarf á sviði
menningarinnar hafi verið farsælt og það meira að segja óvenjufarsælt miðað
við hve leikurinn var ójafn að höfðatölu.
Náið menningarsamstarf Íslands og Danmerkur hefst við siðbreytinguna,
þegar æðsta vald í andlegum málefnum Íslendinga færist frá Róm til Kaup­
mannahafnar. Ætla mætti að þessu nána samstarfi hefði að mestu lokið á fyrri
hluta síðustu aldar þegar þjóðin fékk heimastjórn, fullveldi og stofnaði að
lokum lýðveldi 1944. Svo var þó ekki, og ekki heldur með lausn handritamáls­
ins um 1970.
Merkileg samvinna tókst með dönskum lærdómsmönnum og íslenskum á
sautjándu öld eftir að þeir höfðu komist á snoðir um þann sagnaauð sem bjó í
íslenskum handritum. Þar er fyrstan af Dönum að nefna Ole Worm (1588–
1654), þótt hann væri ekki sá fyrsti sem fékk áhuga á íslenskum fræðum. Hann
var endurreisnarmaður og fjölfræðingur, lengst af prófessor í læknisfræði en
einnig mikill áhugamaður um rúnir og forn fræði. Hann og sagnfræðingurinn
Stephan Hansen Stephanius (1599–1650) sóttu fróðleik um efni íslenskra
sagnarita til Arngríms Jónssonar, Þorláks Skúlasonar biskups á Hólum, séra
Magnúsar Ólafssonar í Laufási, Jóns lærða Guðmundssonar og fleiri. Árang­
urinn kom meðal annars fram í frægu riti Worms, Litteratura runica (1636) –
eins og það er oftast nefnt þótt titillinn sé í raun miklu lengri – og í útgáfu
Heimskringlu í danskri þýðingu norska prestsins Peders Claussön Friis (1545–
1614). Þessi útgáfa var prentuð í Kaupmannahöfn 1633. Worm stóð einnig að
útgáfu fyrstu íslenskrar orðabókar, Specimen Lexici runici, sem kom út í Kaup­
mannahöfn 1650 og var í raun verk séra Magnúsar í Laufási. Jakob Benedikts­
son gaf út stórmerkileg bréfaskipti Worms við Íslendinga 1948 í ritröðinni
Bibliotheca Arnamagnæana.
Annar prófessor dálítið yngri en Worm, en líka áhugasamur um forn fræði,
var Peder Hansen Resen (1625–1688). Hann sótti einkum aðstoð til Guðmund­
ar nokkurs Andréssonar en einnig séra Magnúsar í Laufási og Stefáns Ólafs­
sonar, og bar það starf ávöxt í fyrstu útgáfu Snorra Eddu, Edda Islandorum,
sem kom út árið 1665. Textinn var fenginn frá séra Magnúsi og efnisskipan
frábrugðin miðaldatexta, en þýðing á latínu og dönsku fylgdi. Samtímis gaf
Resen út Völuspá og Hávamál ásamt þýðingum þessara kvæða á latínu, og
vöktu þau þegar athygli. Þetta voru fyrstu útgáfur eddukvæða og leið alllangur
tími áður en fleiri slík birtust á prenti.
Þriðja ritverk frá 17. öld, sem mig langar að nefna, er verk Thomasar yngra
Bartholin (1659–1690), Antiqvitatum danicarum de causis contempte a danis
adhuc gentilibus mortis libri tres, 1689, (eða: „Þrjú bindi fornra heimilda um
orsakir óttaleysis heiðinna Dana við dauðann“), en samstarfsmaður Bartholins
var enginn annar en Árni Magnússon, sem á stúdentsárum sínum vann fyrir
Bartholin og dró saman og þýddi fjölda tilvitnana í íslensk fornrit í þetta verk.
Óhætt er að segja að Árni hafi með þessari vinnu fyrir Bartholin fengið fótfestu
í dönskum fræðaheimi og skjótan frama að verðleikum.
Þetta fræðastarf, sem ég hef nefnt dæmi um, einkenndist alla öldina af því