Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Page 54

G u n n a r K a r l s s o n
54 TMM 2009 · 2
Ekki var bókin fyrr komin út en í Morgunblaðinu hófst heiftarleg
deila sem snerist öll um uppkastið. Fyrst skrifaði Sigurður A. Magnússon
ritdóm um bókina í Morgunblaðið, tók fyrirvaralaust undir sjónarmið
Kristjáns og hnykkti á um andstæðinga Hannesar af sinni rómuðu
orðkynngi:4
Sagan af fyrra ráðherraferli Hannesar Hafsteins fram að kosningaósigrinum
1908, eins og Kristján Albertsson segir hana, er alls ekki ósvipuð spennandi
reyfara – ekki sízt að því leyti sem forsjónin eða kringumstæðurnar hafa lagt
upp í hendurnar á höfundinum „dramatis personæ“ sem hæfa hlutverkum reyf-
arans út í æsar: Annars vegar hetjan, sem er göfugmenni og snillingur og vinnur
hjarta lesandans (Hannes Hafstein). Kringum hann mislit hirð mætra manna
(Jón Ólafsson, Lárus H. Bjarnason, Klemens Jónsson, Matthías Jochumsson, Jón
Þorláksson, Jón Magnússon, Þorsteinn Gíslason – og undir lokin Jón Jensson,
Guðmundur Hannesson, Einar Arnórsson, Jóhannes Jóhannesson, Stefán Stef-
ánsson o.fl.). Hins vegar ábyrgðarlausir ævintýramenn og samvizkulausir lodd-
arar (Valtýr Guðmundsson5 og Björn Jónsson). Kringum þá hópur af trúðum
og trumbuslögurum (Einar Kvaran, Bjarni frá Vogi, Gísli Sveinsson, Einar
Benediktsson, Ari Arnalds, Sigurður Guðmundsson, Guðmundur Finnbogason,
Guðmundur Kamban, Jón Þorkelsson o.fl.). Milli þessara meginfylkinga standa
svo tækifærissinnarnir, bakferlismennirnir, spákaupmennirnir sem gera sér
pólitískan mat úr hverju sem að höndum ber (Skúli Thoroddsen, Hannes Þor-
steinsson o.fl.).
Það virðist nærtækast nú að lesa þetta sem íróníu um dómgirni Krist-
jáns, og þann lestur staðfesti Sigurður í svargrein í Morgunblaðinu 9.
janúar. Hann endurtekur þar innganginn að einkunnagjöf sinni, sem er
birtur hér á undan, og segir: „Þessi orð hefðu átt að taka af öll tvímæli
um það, að ég gerði hina illræmdu flokkun í hálfkæringi og studdist
eingöngu við bók Kristjáns Albertssonar.“ Samt reynist Sigurður standa
með Hannesi og Kristjáni í deilunni. Hann segir þannig að í ósigri upp-
kastsins „hafi hvorki ráðið úrslitum raunsætt mat á aðstæðum og að-
stöðu þjóðarinnar né róleg yfirvegun, heldur það feiknarlega moldviðri
áróðurs og beinna lyga sem þyrlað var yfir landslýðinn.“6
Og þeir sem þótti vegið að ættingjum sínum í ritdómi Sigurðar tóku
orð hans sannarlega ekki sem grín. Næsta framlag til umræðunnar,
grein eftir Níels Dungal prófessor, 29. desember, var raunar samfelldur
dýrðaróður um Hannes Hafstein, uppkastið og bók Kristjáns og gat vel
verið skrifað áður en dómur Sigurðar birtist.7 En sama dag kom í
blaðinu grein Sveins Benediktssonar sem tók til varna fyrir andstæðinga
uppkastsins. Meðal annars birti hann í heild flokkun Sigurðar A. Magn-
ússonar, þá sem vitnað er til hér á undan, og spurði höfundinn hvers
TMM_2_2009.indd 54 5/26/09 10:53:24 AM