Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Qupperneq 59

U p p k a s t i ð 101 á r i s í ð a r
TMM 2009 · 2 59
ar minni háttar orðalagsbreytingar á ákvæði um samband land-
anna.
Í uppkastinu voru talin upp mál sem áttu að vera sameiginleg með 2.
Dönum og Íslendingum og lúta í raun stjórn Dana. Þar á meðal
voru: „Hervarnir á sjó og landi ásamt gunnfána, samanb. þó 57. gr.
stjórnarskrárinnar, frá 5. jan. 1874.“ – En sú grein fjallar um skyldu
sérhvers vopnfærs manns til að „taka sjálfur þátt í vörn lands-
ins …“25 – Hér vildi Skúli bæta við: „Herskaparumbúnað og her-
skaparráðstafanir má ekki gera á Íslandi nema stjórnarvöld Íslands
hafi veitt til þess samþykki sitt. Leitast skal við sem fyrst að fá frið-
tryggingu hins íslenzka ríkis viðurkennda að alþjóðalögum.“
Í uppkastinu var gert ráð fyrir að gæsla fiskveiðiréttar yrði sameig-3.
inlegt mál, „að óskertum rétti Íslands til að auka eftirlit með fisk-
veiðum við Ísland eftir samkomulagi við Danmörku“. – Skúli vildi
hafa rétt Íslendinga til að auka landhelgisgæslu alveg fyrirvara-
lausan.
Í uppkastinu var ákvæði um að „Kaupfáninn út á við“ yrði sam-4.
eiginlegur þjóðunum. – Skúli vildi fella það ákvæði út.
Í uppkastinu var ákvæði um gerðardóm í ágreiningsmálum um 5.
hvort tiltekið mál væri sameiginlegt mál eða sérmál. Í lengstu lög
var gert ráð fyrir jöfnuði þjóðanna í dómnum en ef ekki næðist
samkomulag um oddamann átti forseti Hæstaréttar Dana að skipa
það sæti. – Skúli krafðist þess að hlutkesti réði hvort hann eða for-
seti æðsta dómstóls á Íslandi gerði það.
Ákvæði um endurskoðun og slit samningsins voru þannig í upp-6.
kastinu að hvor aðili sem var gæti krafist endurskoðunar eftir 25
ár. Ef ekki næðist samkomulag innan ákveðins tíma gæti komið til
þess „að sambandinu um sameiginleg mál, þau er ræðir um í 4., 5.,
6., 7. og 8. tölulið 3. gr., skuli vera slitið að nokkru eða öllu leyti“.
Hér eru 1., 2. og 3. liður sameiginlegra mála skildir eftir óuppsegj-
anlegir, en þeir fjölluðu um konung og framfærslu hans, utanrík-
ismál og hervarnir. – Skúli vildi stytta skyldugan gildistíma samn-
ingsins niður í 20 ár og hafa öll sameiginlegu málin uppsegjanleg,
„að konungssambandinu undanskildu“.
Á grundvelli þessa ágreinings fóru Alþingiskosningar þannig haustið
1908 að andstæðingar uppkastsins fengu 4.671 atkvæði eða 57% greiddra
atkvæða, fyrir utan Norður–Ísfirðinga sem fengu ekki að kjósa af því að
enginn bauð sig fram í kjördæminu nema Skúli Thoroddsen og hann
TMM_2_2009.indd 59 5/26/09 10:53:25 AM