Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Side 65

U p p k a s t i ð 101 á r i s í ð a r
TMM 2009 · 2 65
Íslendingar gengju í Evrópusambandið þegar það hét Efnahagsbandalag
Evrópu þótt það kostaði að fórna þjóðríkinu að einhverju leyti.
Að vísu er ekki nauðsynlegt að skilja Vilmund þannig að hann telji
ævinlega rétt að miðla málum í deilum. Kannski vildi hann bara segja
að Íslendingar hefðu löngum verið of gjarnir á að standa of fast á sínu í
samningum. Undir þá skoðun hefði Henry Kissinger utanríkisráðherra
Bandaríkjanna tekið eftir að hafa kynnst fiskveiðideilu Breta og Íslend-
inga árið 1973:41 „I sat there in wonderment. Here was an island with a
population of 200,000 threatening to go to war with a world power of 50
million over codfish, and here was a superpower that considered it
necessary (a) to express a view and (b) to restrain not the stronger but
the weaker.“ Vel kann að vera að Íslendingum hætti til þess vegna fjar-
lægðar sinnar frá stórum þjóðum að sýnast þeir vera margfalt stærri en
þeir eru í samanburði við aðra. Ætli við sjáum ekki öll heiminn að ein-
hverju leyti í perspektífi? Svo má aftur ræða hvort það sé gott eða illt að
vera búinn þessari tilhneigingu. Við Íslendingar höfum unnið öll okkar
stríð – en kannski gjöldum við þess líka að einhverju leyti í áliti annarra
þjóða sem finnst við koma fram eins og heimtufrekur krakki eða geltinn
smárakki.
Í langvarandi samningaferli eins og þjóðríkismyndun Íslendinga
getur engin ein regla gilt um það hvort rétt sé að miðla málum eða
standa fast á sínu, víkja eða eigi víkja. Á þjóðfundinum 1851 kusu ís-
lenskir þjóðfrelsissinnar að víkja ekki og einveldi konungs hélt áfram í
rúma tvo áratugi. En einmitt við það fengu Íslendingar prýðilegt elds-
neyti til að kynda bál þjóðernis hyggju næstu áratugi. Gremjan yfir
lokum þjóðfundarins knúði þá til að halda áfram að þrefa um málið uns
Danir færðu þeim stöðulög árið 1871.
Þegar kom að því að útfæra þá sjálfstjórn Íslendinga sem stöðulögin
gerðu ráð fyrir voru íslenskir alþingismenn í miklum reiðiham vegna
þess að lögin höfðu verið oktrojeruð upp á þá, eins og þá var stundum
sagt. Því samþykkti þingið árið 1873 stjórnarskrárfrumvarp sem mælti
fyrir um nánast algert sjálfstæði Íslendinga, íslenskt löggjafarþing, land-
stjórn á Íslandi með jarli og ráðherrum. En af því að allir vissu að því
yrði hafnað umsvifalaust í konungsgarði gerði þingið til vara samþykkt
þar sem það bað konung að gefa sér stjórnarskrá og hafa hana eins frjáls-
lega og hann tímdi. Konungur varð auðvitað við þeirri ósk og gaf Íslend-
ingum stjórnarskrá, nokkurn veginn nákvæmlega eins og hann hafði
boðið þeim á áratugnum á undan en vissulega stórum frjálslegri en
hann hafði boðið á þjóðfundinum.42 Í þetta sinn reyndist sjálfstæðis-
sinnuðum Íslendingum vel að gefa eftir.
TMM_2_2009.indd 65 5/26/09 10:53:25 AM