Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Page 81

D r e k a r , d ö m u r o g d æ m a l a u s t ö f r a b r ö g ð
TMM 2009 · 2 81
heimur andspænis hinum verulega, hún er ekki eitthvað sem hægt er að
flýja í eða frá. Hún er hér, mitt á meðal okkar. Og það er sú hugmynd
sem er öflugasta gagnrýnin á raunveruleikann. Segja má að kenning
Todorovs um hikið gangi einmitt út á það sama, það að sjá fantasíuna
sem hluta af veruleikanum, eitthvað sem ekki er hægt að útskýra, hafna
á forsendum hins rökrétta eða fagna á forsendum hins yfirnáttúrulega.
Þannig er veruleikinn alltaf á reiki í fantasíunni og gildi góðra fantasía
felst í því að teikna upp þennan kvika veruleika og skilja lesandann eftir
með hikið. Todorov myndi kannski ekki vera sammála mér í því hvern-
ig þetta fer með hans fínu kenningu, en að mínu mati er það þetta sem
góðar fantasíur bjóða upp á: að gefa okkur innsýn inn í annan heim, svo
að eitt andartak neyðist jafnvel raunsæjasta fólk til að velta fyrir sér
möguleikanum á því að kannski sé ekki til raunsæ skýring á öllu, og að
einhvers staðar þarna úti, hinum megin við dyrnar, eða bara jafnvel inni
á milli bókanna í bókahillunum, sé einhver allt annar veruleiki. Á þenn-
an hátt getur fantasían sem slík vel verið ögrandi fyrirbæri, áskorun á
hversdaginn og upplifun hans.
Segja má að flestar fantasíur virki einmitt í þessu gati veruleikans á
einhvern hátt, en þær fantasíur sem gerast í fortíðinni nýta sér augljós-
lega tilfinningu lesenda fyrir fyrri tímum þar sem þjóðtrú og goðsagnir
léku stærra hlutverk í lífi fólks en þær gera í dag (eða allavega í öðru
formi en þær virka í dag – eru raunvísindi nokkuð annað en goðsaga
okkar tíma?).9 Þannig má nefna dæmi um sögur eins og Spiderwick sög-
urnar eftir Tony DiTerlizzi og Holly Black (2003–2004, þýð. Böðvar
Guðmundsson 2005–2006), en þar segir meðal annars frá álfum og
öðrum þjóðsagnaverum og, Tröllafell (2004, þýð. Sif Sigmarsdóttir 2005)
eftir Katherine Langrish, en þar eru bæði tröll og aðrar (ó)vættir í ann-
ars frekar raunsæislegri sögu af munaðarlausum strák.
Norræn þjóðsagnavera gegnir mikilvægu hlutverki í hinni dásamlega
fallegu og myndauðugu sögu Chris Riddell, Ottólína og gula kisan (2007,
þýð. Ásdís Guðnadóttir 2008). Þar segir frá hinni ensku Ottólínu sem er
dálítið mikið ein heima því foreldrar hennar eru á stöðugum ferðalög-
um um fjarlæg lönd að safna furðulegum munum. En sem betur fer er
hún ekki alein, því hjá henni býr herra Normann sem er hárprúð norsk
mýrarvera og saman sinna þau rannsóknum á dularfullum málum.
Skuggahirðir (2003, þýð. Herdís Hallvarðsdóttir 2006) eftir breska prest-
inn G.P. Taylors gerist á átjándu öld á Englandi og segir frá því að prest-
ur nokkur hefur gerst handbendi hins illa. Þar er vísað til galdrafársins
líkt og í Galdrastelpunni (2000, þýð. Kristín Thorlacius 2006) eftir
breska höfundinn Celiu Rees sem gerist á sautjándu öld og lýsir ferð
TMM_2_2009.indd 81 5/26/09 10:53:27 AM