Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Side 127

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2009 · 2 127
Sveinn Einarsson
Bókin um Lárus Pálsson
Þorvaldur Kristinsson: Lárus Pálsson leikari, JPV útgáfa, 2008.
Þessi bók er fagnaðarefni.
Hún er það af ýmsum orsökum. Í fyrsta lagi er hún ágætt framlag til þess að
kveða niður þann gamla draug að enginn sé eins dauður og dauður leikari. Og
víst er um það að leiklistin, þessi hverfula list augnabliksins, á erfiðara með að
verja sig og sína minningu hjá eftirkomandi kynslóðum en bæði ljóðinu og
tónverkinu og málverkinu er unnt. En er list Mikhaíls Fokin, Isadoru Duncan
eða Mary Wigman að minni fyrir það að þau standa ekki lengur á sviðinu, svo
að tekið sé nú dæmi af annarri listgrein sem á undir sama högg að sækja?
Getum við yfirleitt skilið framvindu nútímadanslistar án þess að hafa þekk-
ingu í þeirri nýsköpun sem þessir þrír listamenn höfðu fram að færa. Sigurður
Nordal skrifaði einu sinni fræga ritgerð um samhengið í íslenskum bókmennt-
um. Síðar hafa aðrir fræðimenn bent á samhengið í íslenskri myndlist og
íslenskri tónlist. Saga íslenskrar leiklistar – ef við notum orðið leiklist sem er
auðvitað hlaðið verðmætamati – er stutt; það er ekki fyrr en á fyrstu tveimur
áratugum tuttugustu aldar sem hún nær þeim mæli að kinnroðalaust sé hægt
að tala um list. Síðan er í þeirri sögu samhengi. Einn þeirra sem hvað mest
lögðu af mörkum í að viðhalda því samhengi fram á okkar daga var einmitt
Lárus Pálsson. Sem leikari og ekki síður sem leikstjóri. En það segir sitt að í
bókartitlinum er hann nefndur leikari, svo sem venja var um hans daga, þó að
afrek hans sem leikstjóra væru ekki minni. Leikstjórinn hefur einhvern veginn
alltaf verið ósýnilegri hér á landi, þó að svo sé ekki víða erlendis.
En Lárus og Indriði Waage byggðu einfaldlega upp það sem í dag er kallað
nútímaleiklist á Íslandi, sambærilega við leiklist nágrannalandanna. Höfum
við löngun til að gleyma því, efni á að gleyma því? Getum við yfirleitt skilið
okkur sjálf ef við, fyrirgefið orðbragðið, gefum skít í rætur okkar? Á okkar
dögum eru hæstustig lýsingarorða svo ofnotuð og misnotuð að það þarf að
kveða sterkt að til að koma boðskap inn í moðhausa. Miðlungs gaulari er kall-
aður stórsöngvari á síðum blaðanna.
Bókin er fagnaðarefni fyrir þær sakir að lítið hefur þrátt fyrir allt verið skrif-
að um íslenska leiklist af fræðilegri könnun og þekkingu. Fyrir utan almenna
leiklistarsögu og bækur til dæmis um einstök leikskáld er ekki úr miklu að
moða. Að viðtalsbókum sem þeir Njörður P. Njarðvík og Ólafur Jónsson skrif-
uðu um þá Harald Björnsson og Brynjólf Jóhannesson, sem báðir voru sam-
verkamenn Lárusar þótt eldri væru, er auðvitað mikill fengur. En það er á
annan máta, listamenn lýsa í samtölum mönnum og málefnum eins og það
kom þeim fyrir sjónir. Nokkrar yngri bækur af sama toga hafa einnig heim-
ildagildi, en því miður er um sumar slíkar bækur að segja að frá leiksögulegu
TMM_2_2009.indd 127 5/26/09 10:53:30 AM