Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Page 129

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2009 · 2 129
eru ekki hamingjusamari en aðrir menn, þó að ungir og efnilegir leiklistar-
nemar geri sér oft vonir um slíkt. Þegar Lárus kemur heim með Petsamo til
starfa hér í Iðnó við þröng kjör, voru honum eigi að síður búin betri skilyrði en
öðrum samstarfsmönnum, og ég er ekki viss um að það komi nægilega skýrt
fram í bókinni að það kostaði fórn af hálfu hinna sem kannski voru búnir að
berjast fyrr á sviðinu á annan áratug – í hjáverkum. En þeir gerðu sér einfald-
lega grein fyrir, að þarna kom til þeirra vel menntaður og hæfileikaríkur
atvinnumaður.
Valið reyndist rétt. Fimmti áratugurinn var blómaskeið hjá Leikfélagi
Reykjavíkur og stærstan hlut þar átti Lárus, fyrst og fremst sem leikstjóri, þó
að hann léki jafnframt mörg rómuð hlutverk. Í ljósi þess verður kannski að
skoða þá tilfinningu vonbrigða á fyrsta reglulega leikári Þjóðleikhússins sem
Þorvaldur lýsir í bókinni og vitnar í bréf til danska leikstjórans Edwins Thiem-
roth, vinar Lárusar. Í fyrsta lagi var Lárus í hópi þeirra sem sóttu um starf
Þjóðleikhússtjóra, en fyrir valinu varð maður sem ekki hafði starfað að leiklist.
Í öðru lagi gat Lárus nú ekki lengur valið sér í sama mæli verkefni sem leik-
stjóri, en í samningi hans við L.R. mátti hann velja eitt slíkt á hverju leikári. Í
þriðja stað mun einnig mega lesa úr þessum skrifum vonbrigði hans yfir því að
honum, sem hafði alið upp nýja kynslóð íslenskra leikara með leikskóla sínum,
skyldi ekki falið að veita hinum nýja Leiklistarskóla Þjóðleikhússins forstöðu,
starf sem leikhússtjórinn, sem ekki var fagmaður, tók að sér. Í fjórða lagi lýsa
þau óþoli leikara vegna verkefna og hlutverkaskipunar, óþoli sem er skiljanlegt
og oft sárt, því að í þeim efnum er veröldin grimm. Og listamenn ofurvið-
kvæmir og Lárus þar engin undantekning.
En hins vegar verður að segjast eins og er að þetta umrædda leikár, sem hér
er tekið sem dæmi, kom eigi að síður glæsilega út fyrir Lárus, og kannski hefði
einhver verið ánægður. Sú opnunarsýning sem mesta athygli hafði vakið,
Íslandsklukkan, gekk þetta haust 1950 og langt fram eftir vetri við ómældar og
verðskuldaðar vinsældir. Hann stýrði um haustið léttvægum en geðþekkum
gamanleik, Pabba, með þeim hjónum Alfreð Andréssyni og Ingu Þórðardóttur
á hátindi listar sinnar, og hann stýrði einu athyglisverðasta leikriti þeirra ára,
Flekkuðum höndum eftir Jean-Paul Sartre í minnisverðri sýningu. Í viðtali við
Guðlaug Rósinkranz eftir að hann kom að utan þar sem hann hafði verið að
kynna sér leiklist og hvað væri nýjast á boðstólum (Tíminn 22. júní 1949) nefn-
ir Guðlaugur að hann hafi í utanferð sinni í Bretlandi og á Norðurlöndum séð
32 leiksýningar en nefnir sérstaklega þrjú leikrit: Sporvagninn [Tennessee
Williams], nýtt leikrit eftir SØnderby [hér mun um að ræða Konu ofaukið, sem
var tekið aftur til sýninga á Konunglega leikhúsinu þetta leikár og sýnt svo í
Reykjavík í árslok 1950 í leikstjórn Indriða Waage] – og Flekkaðar hendur.
Verður því að álykta að Guðlaugi hafi verið kappsmál að sýna þetta leikrit
Sartres, en hins vegar var það ekki að skapi öllum vinstri mönnum, því að þar
takast á flokkshollusta og praktískir pólitískir hagsmunir þegar breytt er um
dægurstefnu. Sjálfur bannaði Sartre sýningar á þessum leik nokkru síðar og
stóð það bann í áratugi. Þetta er nefnt hér sem dæmi.
TMM_2_2009.indd 129 5/26/09 10:53:30 AM