Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Síða 11

R á n y r k j u b ú
TMM 2011 · 3 11
Við höfum ekki séð taumlausa einkagróðamenn við pólitísk völd í anda
afrískra „keisara“ sem sópa þjóðarauði í einkafjárhirslur erlendis. (Sjálf-
töku þekkjum við hins vegar innan úr kerfinu (eftirlaunafrumvarpið
alræmda) og fleira sem kemur kerfinu í vörn).15 Á Íslandi og í mörgum
öðrum þróunarríkjum (við vorum formlega skilgreint þróunarland fram
á áttunda áratuginn) varð gagnrýnin svo megn að höfðingjaveldið varð
að skipta um taktík. Klíkukapítalismi (crony capitalism) varð ofaná. Frá
sjónarhóli ríkjandi valdaflokka, t.d. Sjálfstæðisflokksins, er þetta rök-
rétt: Breyta opinbera styrkjakerfinu (sem aðrir flokkar gátu stundum
notað) í einkastyrkjakerfi þar sem Flokkurinn var miðpunktur. Frjáls-
hyggjan var kjörin yfirbreiðsla til að gefa þessum aðgerðum hug-
myndafræðilegt vottorð. Spillingin var einkavædd. Þetta var auðvelt við
kringumstæðurnar hér á landi eftir aldamót eins og Gunnar Karlsson
sagnfræðingur lýsir skilmerkilega í grein sinni „Til varnar lýðræði“ í
TMM (maí 2010):
… í samfélagi okkar er afar sterkur valdhafi sem lýtur ekki valdi lýðsins, og
það er vald fjármunanna, auðvaldið. Meginskyssa Íslendinga og meginástæðan
til þess hruns sem hér varð er að auðvaldinu var allt of lengi þolað að ríkja
yfir ríkisvaldinu […]. … á áratugunum í kringum aldamótin 2000 fékk (Sjálf-
stæðis)flokkurinn nýtt tækifæri til að keyra hagkerfi okkar út í ógöngur. Hann
eignaðist samstarfsflokk sem var búinn að missa allt samfélagshlutverk og þar
með stefnu, aðra en að hlaða undir flokksgæðinga. Svolítil hlutdeild í ókeypis
fiskveiðikvóta og gefins ríkisbanki nægðu til þess.
Klíkukapítalismi felur í sér að á yfirborðinu eru opinber völd og pólitísk
áhrif innan úthlutunarkerfsins lögð niður og færð í hendur „einkafram-
taks og markaðar“. Í nafni réttlætis.16 En þess er gætt að aðferðin lúti
lögmálum úthlutunarkerfisins og rjúfi ekki þau mikilvægu tengsl sem
höfðingjaveldið hafði komið sér upp. Ísland á tímum einkavæðingar
er erkidæmi um þetta. Þáverandi ritstjóri Morgunblaðsins, Styrmir
Gunnarsson, lýsti þessu beint með Landsbankann þar sem hann sagði
að einkavæðing hans hefði farið fram með því skilyrði að Sjálfstæðis-
flokkurinnn væri í „talsambandi“ við bankann. Enda framkvæmda-
stjóri flokksins gerður að bankaráðsformanni, saga sem best ætti heima
í Simbabwe af öllum ríkjum. Enn eigum við Styrmi Gunnarssyni skuld
að gjalda með kafla hans um sægreifaveldið í þeirri annars slæmu
bók: Umsátrið. Sá kafli er afhjúpandi í stuttu máli og lýsir vel hvernig
pólitíska valdið færir úthlutun auðæva á fárra hendur og verður svo
sjálft háð þeim sem véla með þau. Með efnahagslegu veldi sægreifanna
langt umfram annað fólk í landinu í skjóli einkaréttar til að nýta auð-