Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Síða 15

R á n y r k j u b ú
TMM 2011 · 3 15
komna fyrirlitningu almennings á öllu stjórnmálakerfinu. Raunar var
stjórnmálakerfið rúið trausti löngu fyrr og það er rétt að muna ef menn
vilja minnast „gullaldaráranna“.26 Það stjórnmálakerfi sem þróaðist í
íslensku spillingunni er handónýtt, því það byggir tilveru sína og fram-
gang stjórnmálamanna á henni. Þeir sem ekki vilja taka þátt í „geiminu“
er útilokaðir. Hæfileikar miðast við hollustu og sköffun, framgangur við
að samsama sig kerfinu. Þeir hæfustu hrynja af. En afleiðingin er verri.
Þeir sem sanna sig í „geiminu“ og komast til æðstu metorða gera það í
krafti hæfileika sem hafa ekkert að gera með góða stjórn á landi. Hæfni
til að komast langt í pólitík sannar ekkert um getu til að ráða ráðum um
hag lands og þjóðar. Þetta tekur á sig ótrúlegar myndir hin síðari misseri
þegar óumflýjanlegt uppgjör stendur yfir. Reynsluleysi og vanþekking
er talin haldbær málsvörn fyrir stjórnmálamenn og embættismenn sem
áttu að gæta fjöreggs Íslands.
Alls staðar þar sem svona afránskerfi ræður veikir það efnahagslífið
og fyrirtækin, því verðleikar eru verðminni en sambönd og klíkuskapur.
Við fáum verri fyrirtæki með lélegri stjórnendur en ella. Þegar þessi
innanmein grassera áratugum saman er ekki von á góðu. Íslenskir
kapítalistar fá ekki þann skóla sem þeir þurfa eins og sannaðist með
eftirminnilegum hætti þegar þeir stungu sér í djúpu laugina. Persónuleg
gjaldþrot þeirra og fyrirtækjahrun nálgast heimsmet. Að þessu leyti eiga
íslenskir stjórnmálamennn og fjármálamenn samleið.
Spilling veikir stjórnsýsluna. Höðingjaveldið byggir úthlutun á ógagn-
sæi og eftiráreglum; stjórnsýslan – lög og reglur, eftirlitsstofnanir og
aðrar þróaðar aðferðir við að auka gegnsæi og réttlæti – ætti að setja
lélegum stjórnmálamönnum skorður og lágmarka þann skaða sem þeir
geta valdið. Hún verður þvert á móti handbendi þeirra. Það gerist með
því að raða „sínum mönnum“ á pósta og tryggja að regluverkið sé ekki
til staðar eða virki ekki – og sé alveg örugglega án viðurlaga.27 Á Íslandi
voru jafnvel ekki einföld grundvallaratriði tryggð, eins og að halda
fundargerðir, minnisblöð eða skýrslum til haga. Hámenntað fólk.
Spillingin veikir lýðræðisþroska því almenningur fær skömm á kerf inu
en samsamar sig því einnig í sjálfsbjargarviðleitni. Íslenski kjósandinn
er ekki undanþeginn ábyrgð á þessu framferði áratugum saman. Hann
kaus sægreifakerfið, hann kaus „fjölskyldukort“ Framsóknarflokksins,
hann kaus mennina sem gáfu bankana. Ekki af heimsku. Heldur af því
að hann var vanur því að þetta væri leiðin til að tryggja sér mola. Og
meðan nóg var til skiptanna var það vissulega leið.28
Þegar litið er yfir sviðið: Stjórnmál, atvinnulíf, stjórnsýslu, þá vinnur
þetta kerfi í heild gegn verðleikum. Þetta er kjarni málsins og veldur