Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Page 55

C o d u s c r i m i n a l u s : M a n n s h v ö r f o g g l æ p i r
TMM 2011 · 3 55
frá eiginkonu og tveimur börnum að því er virðist næstum án þess að
kveðja. Það hefur sett mark sitt á samskipti hans við börnin en konan
neitaði honum um að umgangast þau og hann lét hana ráða. Hann
kynnist því börnum sínum ekki fyrr en þau eru orðin unglingar – og
bæði komin í vond mál. Sömuleiðis virðast samskipti hans við konur
markast af þessum atburðum í lífi hans. Þetta birtist í framkomu hans
gagnvart Valgerði, en þrátt fyrir að eiga í einhverskonar ástarsambandi
við hana þá vílar hann ekki fyrir sér að hverfa henni einnig í lok Harð-
skafa, þegar hann leggur upp í sína síðustu leit að jarðneskum leifum
bróður síns.
Þessi áhersla á persónur lögreglumannanna er í takt við þá hefð
glæpasagna sem bækur Arnaldar tilheyra, löggusögur. Í stuttu máli
urðu slíkar fyrst verulega áberandi á sjöunda áratugnum en þekktustu
dæmin hérlendis eru bækur Svíanna Sjöwall og Wahlöö. Einkennin eru
einfaldlega þau að störf lögreglunnar og staða hennar í samfélaginu er
ekki síður til umræðu en glæpamálið, auk þess sem einkalíf lögreglu-
mannanna heldur uppi stórum hluta frásagnarinnar.9 Minna þekktar
í dag, en þó afar mikilvægar fyrir sögur Arnaldar, eru glæpasögur
Belgans Georges Simenon um einfarann Maigret en sú fyrsta kom út
árið 1931.10
Í grein sinni „Hverra manna er Erlendur?“ (2003) segir Kristín
Árnadóttir: „Þegar sögurnar um Erlend eru skoðaðar sem heild kemur
í ljós ákveðin þróun í frásögninni […] hvað varðar persónu Erlends“.11
Þegar grein hennar var skrifuð var Röddin nýjasta bókin en þessi til-
finning fyrir heildarmynd hefur styrkst enn síðan þá, svo mikið að segja
má að bókaflokkurinn sé einskonar Erlendar-saga. Heildarmyndin
hvílir fyrst og fremst á persónu hans en síður á öðrum persónum,
atburðarás eða sögu.
Erlendur er einfari og mannafæla og honum líður best innan um
bækurnar sínar, en þær fjalla allar um mannshvörf og hrakfarir.
Slíkar bækur hafa reyndar notið mikilla vinsælda hér á landi eins og
bókaflokkurinn Hrakningar og heiðavegir er þekkt dæmi um. Bókelska
Erlendar kemur þó ekki í ljós strax í upphafi en svo er eins og persóna
hans renni saman við persónu fornbókasalans Pálma sem er önnur aðal-
söguhetjan í Sonum duftsins. Hann er sömuleiðis nokkuð einrænn þótt
úr því virðist rætast í lok sögunnar. Pálmi kemur ekki aftur við sögu í
bókum Arnaldar en svo virðist sem þættir úr persónu hans hafi verið
endurnýttir til að styrkja persónu Erlendar en í sögunum er mikið um
tilvitnanir í bókmenntir.12 Annað eftirtektarvert atriði er að þrátt fyrir
að vera svona einrænn og lítið gefinn fyrir mannleg samskipti virðist