Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Page 72

I n g i b j ö r g S ó l r ú n G í s l a d ó t t i r
72 TMM 2011 · 3
í hefðbundinni merkingu þess orðs en í Líbíu, Jemen og Sýrlandi er
þjóðríkið mjög veikt en ættflokka- og svæðaskipting mikil.
Í Túnis og Egyptalandi réðu örugglega úrslitum fyrir uppreisnina að
herinn var ekki tilbúinn til að láta til skarar skríða gegn mótmælendum.
Að hluta til var það vegna eigin hagsmuna en egypski herinn er t.d.
stórtækur á viðskiptasviðinu og hefur ekki verið par hrifinn af nýfrjáls-
hyggju og einkavæðingarhugmyndum stjórnvalda. Að auki er egypski
herinn mjög fjölmennur og hermenn hafa allt frá átökunum við Ísrael
1948 mótast af því viðhorfi að það sé heilög skylda þeirra að verja ríkið
fyrir öflugum óvinum að utan en ekki fyrir eigin fólki. Öðru máli gegnir
hins vegar um lögregluna sem beitir hiklaust valdi sínu í samskiptum
við borgarana af því hún hefur fyrir löngu lært að þannig nær hún sínu
fram. Fyrir vikið er lögreglan gríðarlega illa þokkuð en herinn ekki.
Bashir al-Assad, forseti Sýrlands tilheyrir hópi alawíta5 sem eru
aðeins um 10% íbúa landsins, en hafa undirtökin í hernum. Engu að
síður treystir hann ekki nema tilteknum hersveitum og getur því ekki
beitt hernum á mótmælendur á mörgum stöðum í einu. Ísraelsmenn
gætu án efa haft töluverð áhrif á stöðu mála í Sýrlandi ef þeir færðu
herlið nær landamærum Sýrlands við Gólanhæðir og héldu hersveitum
al-Assad uppteknum þar í stað þess að þær lumbri á mótmælendum.
Al-Assad nýtur umtalsverðs stuðnings hjá pólitískum islamistum m.a. í
Íran og Líbanon, sjálfsagt vegna einarðrar andstöðu sinnar við Vestur-
lönd og Ísrael. Hassan Nasrallah, forystumaður Hezbollah, hefur t.d.
tekið afstöðu gegn mótmælendum í Sýrlandi en aftur á móti lýst yfir
stuðningi við mótmælin í Egyptalandi, Túnis, Líbíu og Bahrain.
Í Líbíu koma uppreisnarmenn aðallega frá svæðinu í kringum
Benghazi í austurhluta landsins og svo virðist sem menntamenn séu
þar í forystu. Í átökunum hefur komið í ljós að Muammar Gaddafi
hefur ekki óskoraða stjórn á hernum og margir forystumenn hans og
almennir hermenn hafa gengið til liðs við uppreisnarmenn. Gaddafi
hefur því öðru fremur stuðst við öryggissveitir sínar og málaliða frá
öðrum ríkjum Afríku.
Af ýmsum ástæðum rísa byltingaröldurnar ekki eins hátt í öðrum
ríkjum Norður-Afríku. Kúveit og Katar virðast ætla að standa þær alveg
af sér en í Kuwait býr fólk þrátt fyrir allt við einhvers konar lýðræði og
Katar nýtur góðs af sínum öfluga efnahag og höfuðstöðvum Al Jazee-
rah. Forystumenn í Jórdaníu, Alsír og Oman virðast hafa skynjað sinn
vitjunartíma og ráðist í löngu tímabærar lýðræðisumbætur; þannig var
neyðarlögum aflétt í Alsír og fjölmargir ráðherrar látnir taka pokann
sinn í Oman.