Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Síða 111

TMM 2011 · 3 111
Ólafur Páll Jónsson
Siðleysi á heimsmælikvarða
Í fornöld var heimurinn ekki mælikvarði á það sem gert var og því var
útilokað að gera nokkuð á heimsmælikvarða. Egill Skallagrímsson orti
ódauðleg kvæði, bæði á Íslandi, í Noregi og á Bretlandi, en þetta voru
bara kvæði ort á ólíkum stöðum og heimurinn gat kært sig kollóttan um
þennan kveðskap. Og þegar Egill drap einhvern eða framdi önnur ódæði,
þá voru það líka ósköp staðbundin ofbeldisverk. Að Agli gengnum komu
aðrir garpar en þeirra dáðir og ofbeldisverk voru jafn staðbundin. Þannig
hélst þetta meira og minna fram undir iðnbyltingu. Nú er hins vegar
svo komið að flest sem við gerum hefur víðtækar afleiðingar og það
jafnvel þótt verkin jafnist ekki á við kveðskap Egils Skallagrímssonar
og siðleysið sé ekki jafn óheflað og hömlulaust og hjá honum. Okkar
lítilsigldu athafnir eru margar hverjar beinlínis siðlausar – ekki vegna
þess að einhver liggi dauður eftir, heldur vegna hins að í okkar hversdags-
legu athöfnum leggjum við okkar að mörkum til að gjörvallt lífríki jarðar
verði fyrir hrikalegu áfalli. Þess vegna eru okkar lítilsigldu athafnir ekki
bara siðlausar – þær eru siðlausar á heimsmælikvarða.
Það er að vísu mögulegt að þessar hörmungar bitni ekki sérlega illa á
okkur sem nú erum í blóma lífsins á Íslandi en hitt er alveg víst að þær
eiga eftir að koma mjög illa við mjög marga aðra. Sem varnarviðbragð
gætum við tamið okkur skeytingarleysi – við gætum einbeitt okkur að
einhverju jákvæðu og gleðilegu – og það getur vel verið að einhverjir
geti fetað sinn stíg, frá vöggu til grafar, án þess að horfast í augu við
afleiðingar gerða sinna og án þess að taka siðferðilega afstöðu til eigin
lífs. En þótt menn kunni að finna skjól í eigin fávisku breytir það engu
um siðleysið.
Einhverjum finnst kannski dálítið langt gengið að segja að hversdags-
legar athafnir okkar séu siðlausar á heimsmælikvarða þegar við gerum
ekki annað en að taka þátt í því lífi sem viðtekið er hér á Íslandi. Hér