Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Side 124

Í s l a n d s v i n a m i n n s t
124 TMM 2011 · 3
sögn hans, helstu tekjur þjóðar búsins
sóttar í greipar Ægis, en elja og atorka
landsmanna hafa samt sem áður skapað
velsæld og velferð meðal þjóðar sem þá
taldi ekki nema rúmlega 200 þús.
manns. Vinnudagur flestra Íslendinga
er allt að 11 tímum, annaðhvort vegna
yfirvinnu eða aukavinnu.
Vegna fólksfæðar er fráleitt að lifa af
ritsmíðum einum saman. Valerij nefnir
til mann, skólavörð grunnskóla á Akur-
eyri, sem verður að drýgja tekjur sínar
með því að taka til og hreinsa í skólan-
um og skólalóðinni, „vera húsvörður,
öskukarl og ræstingakona“.
„Samt gaf hann út nýlega ágætt smá-
sagnasafn“, segir Valerij.
Íslendingar hlífa sér ekki við erfiðis-
vinnu og virða hana. Fólk er metið eftir
mannkostum fremur en atvinnu. Valerij
tilfærir sögu af manni sem mætti kunn-
ingja á götu á Akureyri með nýjar kart-
öflur í hjólbörum, og spyr hann, hvers
vegna hann taki upp svona seint. „Ég
geri þetta fyrir hann bróður minn“, var
svarað. „Hvers vegna tekur hann ekki
upp sínar kartöflur sjálfur?“ – „Hann
lenti í öðru, hann er orðinn utanríkis-
ráðherra.“
Þetta var ein af uppáhaldssögum
Valerijs. Rétt eins og Steblin-Kamenskij
hyllti hann jöfnuðinn í íslensku samfé-
lagi: Nokkrir íslenskir velunnarar buðu
honum eitt sinn í kynningarferð út á
land, og fannst honum mikið til um að
bílstjórinn sem fenginn var til að aka
þeim settist að snæðingi með hinum á
leiðinni og tók þátt í samræðum við
matborðið eins og ekkert væri sjálfsagð-
ara.
Annað eins hefði verið óhugsandi í
„fyrsta ríki bænda og verkamanna“. Og
reyndar víðar.
Eitt sinn var Valerij farþegi með Eyjólfi
Árnasyni á leið til Kópavogs. Þá hirtu
þeir af götu sinni konu nokkra því að
bíll hennar var orðinn bensínlaus. Hún
þáði far og lét móðan mása. Eyjólfur
vildi kynna henni samferðamann sinn:
„Þessi maður er frá Leningrad, kann
íslensku, hefur samið íslensk-rússneska
orðabók og þýtt Njáls sögu“. Brá þá svo
við að konan steinþagnaði. Þegar hún
kvaddi, sagði hún kurteislega. „Þakka
yður fyrir“. Valerij var orðinn nógu
kunnugur þúunum og þérunum á
Íslandi til að skilja, að með þessu vildi
konan banda frá sér þessu rússakomp-
aníi. Sagði hann þetta eina skiptið sem
hann varð var við andúð í sinn garð
meðan hann dvaldi á Fróni. „En
kannski er það misskilningur hjá mér“,
bætir hann við.
Þetta gerist á nöprum árum kalda
stríðsins meðan flestir íslenskir eins og
aðrir vestrænir fjölmiðlar voru samtaka
um að finna Sovétríkjunum flest til for-
áttu, bæði með réttu og röngu. En eftir
dauða Stalíns brá svo við að Íslandi var
á margan hátt hampað í Sovét ríkjunum,
einkum í bók menntum. Reyndar var
þar tekinn upp þráður frá Norður landa-
glans mynd sem var furðu áberandi í
Rússlandi á 19. öld og allar götur fram
að októberbyltingu. Ímynd hins hrausta
og þolgóða norræna manns sem bregður
sér hvorki við sár né bana, siglir opnum
fleyjum um heimshöfin og ritar heims-
bókmenntir milli slagsmálanna hitti
rússneska skapgerð beint í hjartað. Árni
Bergmann hefur gert þessu afar góð skil
í tveim Skírnisgreinum og er hér með
vísað til þeirra6.
Þetta er baksvið þess lofs sem bæði
Steblin-Kamenskij, Berkov og fleiri
komast upp með að bera á borð fyrir
landa sína um Ísland þótt landið væri í
kapítalísku hernaðarbandalagi sem
stefnt var gegn Sovétríkjunum.
Valerij notaði ritfrelsi það sem fylgdi
perestrojku til að skrifa um rússnesk