Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Blaðsíða 139

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 3 139
tryggja sínum manni stöðu við lagadeild
Háskólans, en telur síðar sjálfsagt rétt-
lætismál að Sjálfstæðisflokkurinn veiti
sér bankastjórastöðu. Skjótur stjórn-
málaframi Gunnars á þrítugsaldri verð-
ur heldur ekki skýrður nema með því að
Ólafur Thors og aðrir forystumenn
flokksins hafi haft tröllatrú á honum.
Ólafur leyfir Gunnari að freista þess
að endurvekja Nýsköpunarstjórnina árið
1949 undir sinni stjórn. Fáeinum miss-
erum eftir að formaður Sjálfstæðis-
flokksins er fús til að láta Gunnari í té
forsætisráðherrastólinn hefur orðið full-
ur trúnaðarbrestur þeirra á milli.
Vík milli vina
Frá sjónarhorni marxistans, sem vill
leita stórra efnahagslegra skýringa á
framrás sögunnar í stóru jafnt sem
smáu, er það nánast óþolandi að þurfa
að skýra flokkadrætti sem mótuðu
íslenska pólitík um áratugi með særðu
stolti og illskiljanlegri kergju milli
manna. Undan því verður þó ekki kom-
ist. Stuðningur Gunnars við Ásgeir
tengdaföður sinn í forsetakosningunum
1952 var aldrei fyrirgefinn. Líkt og aðrir
þeir sem fjallað hafa um þessar afdrifa-
ríku kosningar, á Guðni bágt með að
skýra einþykkni Ólafs Thors og ofsa-
fengin viðbrögð hans við því að Gunnar
hafi tekið fjölskyldutengslin fram yfir
flokkslínuna.
Í þessu máli er samúð Guðna með
söguhetju sinni augljós og skiljanleg.
Hann leggur ríka áherslu á að Gunnar
hafi komið eins hreint og heiðarlega
fram og honum var unnt. Samkvæmt
því bar Ólafur Thors höfuðábyrgð á
klúðrinu, með því að draga úr hömlu að
taka ákvarðanir um hvort og hvern
flokkurinn skyldi styðja. Skemmtilegt er
að lesa saman umfjöllun Guðna um
aðdraganda forsetakjörsins annars
vegar, en Matthíasar Johannesen hins
vegar í helgimyndarævisögu hans um
Ólaf Thors.
Eitt af því sem hinar opinskáu dag-
bókafærslur víkja að, er neysla Gunnars
á áfengi. Ofneysla ýmissa íslenskra
stjórnmálamanna á víni um miðbik
tuttugustu aldar er þekkt fyrirbæri, sem
þó hefur lítið verið fjallað um í ævisög-
um. Gunnar er ekki eini pólitíkus þess-
ara ára sem sjá má á myndum þreytu-
legan með sólgleraugu innan dyra við
ýmis tilefni. Að þessu leyti brýtur
umfjöllun bókarinnar um drykkjuskap
leiðtogans blað, þótt af henni megi
raunar helst ráða að áfengisneyslan hafi
fremur verið Gunnari til persónulegs
ama en að hún hafi komið niður á störf-
um hans.
Kjaftasögur um drykkjuskap sköð-
uðu stjórnmálamenn af kynslóð Gunn-
ars Thoroddsens ekki svo mjög. Slíkt
þótti nánast tilheyra á karlavinnustaðn-
um Alþingi. Verra þótti Gunnari að sitja
undir sögum um meintan stuðning sinn
við Þýskaland nasismans á árunum fyrir
stríð. Umfjöllun bókarhöfundar um
nasistadaður ungra Sjálfstæðismanna á
fjórða áratugnum er afar áhugaverð.
Sérstaklega er athyglisvert að sjá hversu
sjálfsagt flokksforystunni þótti að horfa
til Þýskalands til fyrirmyndar um
skipulag og áróðurstækni, s.s. með bún-
ingaklæddu fánaliði.
Uppgjörið við frjálshyggjuna
Líklega hafa þó allmargir stjórnmála-
áhugamenn flett hratt í gegnum kaflana
um fyrri hluta síðustu aldar, til að kom-
ast sem fyrst að „djúsí“ efninu: valda-
baráttu Gunnars og Geirs, sem náði
hámarki með myndun ríkisstjórnar
Framsóknarflokks, Alþýðubandalags og
Gunnarsmanna árið 1980.
Fyrrum pólitískir samherjar Gunnars
vönduðu honum ekki kveðjurnar vegna
hinna meintu svika, sem þeir töldu ein-