Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Blaðsíða 64

J ó n K a r l H e l g a s o n
64 TMM 2012 · 1
góða“.4 Á næstu áratugum voru Bjarni og Jónas gjarnan nefndir í sömu
andránni sem bestu skáld þjóðarinnar og notaðir sem mælikvarðar
hvor á annan.5 „Þessir tveir menn, sem eru svo ólíkir og þó svo líkir,
grundvalla alla stefnu hinna síðari tíma,“ skrifaði Jónas Jónasson frá
Hrafnagili í yfirlitsgrein um íslenskar bókmenntir nítjándu aldar í
Skírni 1881 og bætti við:
Sem skáldum má jafna þeim svo saman, að Bjarni er einvaldur og þolir engan
samjöfnuð; hann er Napoleon skáldanna hér; Jónas er viðráðanlegur, og getur
miðazt við aðra; hann er eius [svo] og Gustaf Adolf. Báðir þessir menn hafa lík
áhrif og Goethe og Schiller hjá Þjóðverjum. Ef að eins annar þeirra hefði verið,
hefði hann eigi gjört nærri því önnur eins áhrif; annar bætir upp það sem hinn
vantar; Bjarni bætir Jónas með hinu risavaxna hugsjónarafli, en Jónas bætir
Bjarna með þýðleik sínum og inndæli.6
Í ljósi þessa mats er forvitnilegt að velta fyrir sér hvenær, hvernig og
hvers vegna Jónas skýtur Bjarna ref fyrir rass sem þjóðskáld. Nú er
svo komið að afmælisdags Jónasar, 16. nóvember, er minnst árlega sem
Dags íslenskrar tungu og fæðingarstaður hans, Hraun í Öxnadal, er
friðlýstur fólkvangur. Hvorki afmælisdagur Bjarna né fæðingarstaður
hans, Brautarholt á Kjalarnesi, njóta slíkrar blessunar af hálfu opinberra
aðila. Ekki er til einföld skýring á því af hverju þróunin hefur orðið
með þessum hætti en hér verður hugað að nokkrum vísbendingum um
núning og meting milli stuðningsmanna þeirra tveggja á ofanverðri
nítjándu öld um hvor ætti fremur skilið að bera lárviðarkrans. Athyglis-
vert er að í báðum hópum koma nánir ættingjar skáldanna tveggja við
sögu.
2
Hannes Hafstein vakti fyrst á sér athygli sem skáld fyrir kvæði og
þýðingar sem birtust árið 1881 í fyrsta hefti tímaritsins Verðandi,
boðbera raunsæisstefnunnar (natúralismans) í íslenskum bókmenntum.
Að útgáfunni stóðu, auk Hannesar, Hafnarstúdentarnir Gestur Páls-
son, Einar Hjörleifsson (síðar Kvaran) og Bertel E.Ó. Þorleifsson en
kostnaðarmaður var Tryggvi Gunnarsson, móðurbróðir Hannesar.
Tryggvi var þá búsettur í Kaupmannahöfn, hann var féhirðir í stjórn
Kaupmannahafnardeildar Bókmenntafélagsins og hlutaðist til um að
frændi sinn fengi starf við útgáfu þess á verkum Jónasar Hallgríms-
sonar.7 Kosin var fimm manna útgáfunefnd á almennum fundi í
félaginu vorið 1882 og hlutu eftirfarandi kosningu: Konráð Gíslason sem