Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Blaðsíða 54

H a l l g r í m u r H e l g a s o n
54 TMM 2012 · 1
verið vinnumaður hjá Þóru í Hvammi og engan grunaði að neitt væri á
milli þeirra þegar skyndilega er lýst með þeim við messu á Nautaflötum,
að viðstöddu fjölmenni. Brúðkaup er semsagt í bígerð. Magga gamla,
vinnukonan í Hvammi, situr þar líka, jafn grunlaus og aðrir.
Bls. 327:
Nú varð fólkið fyrir alvöru hissa. Enginn þó eins og Magga gamla, hún leit
hræðslulega í kringum sig, alveg eins og hún ætti von á, að allur söfnuðurinn
gæfi sér utan undir fyrir að hafa ekki hugmynd um hvað verið hafði að gerast á
hennar eigin heimili.
Semsagt: Guðrún Baldvina er magnaður höfundur.
En hvernig höfundur hefði hún orðið hefði hún gert eins og Laxness,
sett sig í skip á sautjánda ári og haldið út í heim? Reynum að sjá fyrir
okkur Guðrúnu frá Lundi á kaffihúsi í París árið 1910, með verðandi
dúndurskáldum og dadaistum. Laus við börn og bústörf hefði hún
auðvitað orðið annarskonar höfundur, líkast til meira á heimsvísu en
dalvísu, og við hefðum eignast tvo alþjóðlega stórhöfunda á tuttugustu
öld, talað væri um von Lund und Laxness. En allt er það ef og hefði.
Þessi mikli rithöfundur fékk ekki að fóstra og næra sinn stóra hæfileika
þegar hann þurfti þess mest. Hún var föst í torfbæjareldhúsinu og fékk
hvorki yfirlestur né ritstjórn, hvað þá að njóta þeirrar dýrmætu uppörv-
unar sem fylgir samneytinu við aðra höfunda. Fyrir vikið fengum við
„alþýðubókmenntir“ í hæsta gæðaflokki og fráleitt að sýta það.
Rétt eins og Hrútdælingarnir eru eins og þeir eru ber okkur að taka
þykkustu bók Íslands eins og hún er. Við verðum að leggja frá okkur
hefðbundinn mælikvarða á bókmenntir, kveðja kallinn, finna í okkur
konuna og fara undir vatn, reyna þar að kalla fram í okkur sundtökin
í annarskonar lestrarheimi en við eigum að venjast. Því þessi saga er
unique.
Það sem kom þó kannski mest á óvart við lestur Dalalífs var að ná
óvænt sambandi við annan heim, því hér liggur leyndur þráður aftur
til Íslendingasagnanna, þær einu heimsbókmenntir sem þekktust í
afskekktum byggðum Íslands um margra alda skeið. Sú er hefðin sem
Guðrún sprettur úr. Það er engu líkara en að síðasti sagnaritarinn hafi
falið eldinn að lokinni ritun síðustu sögu á skinn og sautján kynslóðir
geymt hann handa Guðrúnu frá Lundi: Já, svona líta Íslendingasögurnar
út eftir átta aldir í súr. Margt hefur breyst en annað ekki. Þær sem
fyrrum réðu drauma spá nú í bolla og þeir sem áður hefndu húskarla
sinna hefna nú hrúta sinna. Knýja kolbrjálaðir dyra á næsta bæ með