Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Blaðsíða 109

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 1 109
tekið hefði til þróunar í íslenskri mynd-
list fram á áttunda áratuginn – Björn
ljáði raunar máls á samvinnu um slíka
uppfærslu; mig minnir að hún hafi
strandað á fjárhagserfiðleikum forleggj-
ara hans – þá hafa bæði listfræðingar og
aðrir iðulega haft orð á nauðsyn þess að
hefja ritun splunkunýrrar listasögu. Í
þeirri umræðu fólst enginn áfellisdómur
yfir sögu Björns; rit af þessu tagi þarf
einfaldlega að endurskoða með reglu-
legu millibili.
Ritstjórnarlegt einræði
Víkur þá sögunni til ársins 2005, þegar
Alþingi samþykkti að veita fé til Lista-
safns Íslands og fól því að hefja undir-
búning að ritun og útgáfu nýrrar lista-
sögu. Tveimur árum seinna samþykkti
safnráð, undir forystu Knúts Bruun, að
ráða Ólaf Kvaran, fráfarandi forstöðu-
mann safnsins, sem ritstjóra sögunnar.
Á vordögum 2007 höfðu verið gerðir
samningar við fjórtán höfunda um
ritun aðskiljanlegra kafla hennar.
Ég trúi ekki öðru en hvarflað hafi að
einhverjum þessara fjórtán höfunda að
ný listasaga yrði tæplega rituð nema að
undangengnum verulegum úrbótum á
því ástandi sem lýst er hér að framan,
það er langvarandi upplýsingaskorti um
myndlist einstakra listamanna og heilla
tímabila. Og að forsenda slíkra úrbóta
væri samræmt átak reynslumestu list-
fræðinga í formi samræðna og jafnvel
listsýninga með sögulegu ívafi. Það
hlýtur einnig að hafa blasað við sömu
höfundum að í nýrri listasögu yrði að
taka tillit til þeirra viðhorfa sem uppi
eru varðandi listsöguritun: krafna um
ítarlegri skoðun á hugmyndaheimi lista-
manna á hverjum tíma en menn hafa
ástundað til þessa, auk þess sem rétta
þyrfti hlut kvenna og e.t.v. minnihluta-
hópa á borð við naífista. Að ógleymdri
umræðunni um nauðsyn þess að halda
stöðugt til haga víxlverkun svokallaðra
„æðri“ og „óæðri“ sjónlista, en sú
umræða hefur haft veruleg áhrif á það
hvernig skrifað er um myndlist á tuttug-
ustu og fyrstu öldinni. Í íslensku sam-
hengi væri þá horft til myndlýsinga,
grafískrar hönnunar og skopmynda í
ríkara mæli en gert hefur verið til þessa.
Raunar drap Björn Th á hlutverk mynd-
skreytinga og skopmynda í síðara bindi
listasögu sinnar, sem er til marks um
framsýni hans.
Því er það töluvert áfall sæmilega
upplýstum lesanda að uppgötva hve
undirbúningi hinnar nýju íslensku lista-
sögu hefur verið áfátt og hve fjarri rit-
verkið í heild sinni er því að uppfylla
þau skilyrði sem hér hafa verið tíunduð.
Hluta skýringanna er að leita í uppleggi
ritstjórans.
Svo virðist sem safnráð Listasafns
Íslands hafi fengið ritstjóra vald til að
skipuleggja þessa söguritun án samráðs
við faglega ritstjórn, því slíkt apparat
var aldrei skipað. Þarnæst kaus ritstjóri
að hlífa sér við fyrirframsamráði við
kollega sína um verkið, tilgang þess,
umfang, markmið og leiðir. Því fékkst
hvergi rætt, hvorki í þeirra hóp eða
opinberlega, hvaða listasögu erlenda
væri skynsamlegt að hafa að fyrirmynd,
hvort íslenska útgáfan ætti að taka til
myndlistar fyrr á öldum, arkitektúrs og
ljósmyndunar fyrr og nú, og hversu
langt til nútíðar skyldi rekja söguna.
Ritstjóri ákvað upp á sitt eindæmi að
miða útlit íslensku listasögunnar við
gamaldags listasögu danska (sem svipar
töluvert til listasögu Björns), en brot
hennar virkar eins og spennitreyja bæði
á texta og myndir og er því ekki þénugt
þegar kemur að ýmsu uppfyllingarefni,
t.a.m. ítarefnis af sagnfræðilegum,
heimspekilegum eða menningarsögu-
legum toga og ljósmyndum af lista-
mönnum eða listviðburðum. Í nýlegum