Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Blaðsíða 132

D ó m a r u m b æ k u r
132 TMM 2012 · 1
honum að mestu liði, lífs og liðnum, sá
sem aldrei fór með hnjóðsyrði um Þórð
og leyfði öðrum heldur ekki að hall-
mæla honum í sín eyru.
Merkilegir menn voru þessir vinir
tveir og mörg veður undarleg í þeirra
samskiptum. Aðstæður þeirra og kjör
voru vitanlega allt önnur en við nú
þekkjum. Ein er sú bylting sem hefur vel
tekist í okkar samfélagi, en það er gjör-
breyting á stöðu samkynhneigðra sem
yfir hefur gengið á fáum árum – og er
svo komið að hátíð þeirra, Gay pride, er
sú þjóðhátíð sem landsfólkið hlakkar
mest til. Eftir er svo að skoða margt sem
varðar stöðu þessa merka minnihluta á
liðnum tímum. Sjálfum finnst mér ég
taka mér bessaleyfi með því að fjasa um
homma, sem gætu vel spurt með nokkr-
um þjósti: Hvað vilt þú hér upp á dekk?
Ég hefi mér það til afsökunar, að ég
þekkti mennina sem hér eru mættir á
bókum. Einnig það, að mér hefur lengi
fundist sérstaklega lærdómsríkt að
skoða vel minnihlutamenn, sem eru
undir meira eða minna fjandsamlegu
fargi. Samkynhneigða, gyðinga, ýmsa
þjóðernisminnihluta í þjóðrembuum-
hverfi, trúaða í guðlausu samfélagi,
komma í auðvaldssamfélagi, andófs-
menn í sovésku samfélagi. ýmiskonar
tilvistarspurningar verða áleitnari við
alla slíka hópa en við þá sem eru „norm-
al“, sem almenningsálitið samþykkir.
Þeir eru oftar en ekki undir þrýstingi í
þá veru að þeir feli sína sérstöðu eða geri
sem minnst úr henni: homminn fái sér
konu, gyðingur breiði yfir nafn og
númer, sá trúaði hafi hægt um sig, rót-
tæklingurinn sé ekki meir en stofu-
kommi, andófsmaðurinn haldi sér
saman og þar fram eftir götum. Sumir
kikna undan því fargi sem ef til vill
skerpir vit og orku annarra, hvetur þá
suma til sérkennilegs oflætis ( við erum
betri en þeir!) en kennir öðrum merki-
legar aðferðir í listinni að umgangast
aðra menn. Einmitt minnihlutamenn
verða einatt með ýmsum hætti salt
mannlífsins, styrkja margbreytileika
þess, skerpa liti þess, dramatísera leitina
að svörum við sígildri spurningu: hver
ert þú?
Tilvísanir
1 Árni Bergmann: Miðvikudagar í Moskvu.
1979, bls. 9.
2 Hjálmar Sveinsson: Nýr penni í nýju lýð-
veldi. 2007, bls. 44.
3 Elíasarbók. Sögur og ljóð Elíasar Mar. Þor-
steinn Antonsson sá um útgáfuna, 2011,
bls. 293.
4 ÞS til ÁB 12.02.60.
5 ÞS til ÁB 28.04.1957.
6 Sama bréf. Blátt og rautt, bls. 231.
7 Thor Vilhjálmsson, Andlit í spegli dropans,
1957, bls. 141.
8 Blátt og rautt, bls 231.
9 Samtal við ÞS. 1954.
10 Ég á ekki síst við staðhæfingar Þórðar
um að nafngreindir menn hafi stytt sér
aldur vegna þess að þeir hafi í raun verið
hommar.
11 Sjá úttekt Peters Hallberg á handritum
Atómstöðvarinnar, „Úr vinnustofu sagna-
skálds“. TMM 2.–3. hefti 1953.
12 Elíasarbók, bls. 229–303
13 Nýr penni, bls. 122 og 132.
14 Þjóðviljinn 1954, ritdómur Bjarna birtist
24. apríl, svar Elíasar þann 25. apríl.
15 Nýr penni – Elías sýknar Bjarna frá Hof-
teigi – bls. 121 og afsakar Ragnar – bls. 142.
16 Hér má hafa í huga ritdóm um skáldsöguna
Brekkukotsannál sem Elías Mar skrifaði í
Tímarit Máls og menningar árið 1957, en
þar gerir hann það sem rithöfundar telja oft
höfuðsynd gagnrýnenda: hann biður höf-
und, Halldór Laxness, um aðra bók en þá
sem hann hafði skrifað. Allt vegna þess að
Elíasi er svo mikið í mun að Halldór skrifi
„nútímaskáldsögu í öllum merkingum
þess orðs, aktúela túlkun þess tíma sem við
lifum á, þess umhverfis sem við skynjum,
þeirra viðhorfa sem nú ríkja og vandamála
sem við blasa“ ( bls. 181–182). Þó svo öðrum
þætti slík saga „ljót“ og tæpast prenthæf!