Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Blaðsíða 111

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 1 111
felldar er óhjákvæmilegt að úfar rísi
meðal þeirra sem telja framhjá sér og
sínum gengið. Ekki skal lítið gert úr
vonbrigðum þeirra sem þykir sem þeir
hafi verið þurrkaðir út úr íslenskri lista-
sögu, rétt eins og trotskýistar út úr sov-
éskum heimildaljósmyndum. En það er
fleira sem hangir á spýtunni. Menn geta
deilt um það hvort listasaga eigi að vera
persónusaga, hugmyndasaga eða saga
listmiðla. En hvert sem upplegg höfunda
er, hlýtur hrygglengja sögunnar ævin-
lega að vera mannvalið: ákvarðanir,
hugmyndaheimur og verktækni ein-
stakra listamanna.
Nú uppástend ég ekki að íslensk lista-
saga standi og falli með framlagi þeirra
Gísla Jónssonar, Engilberts Gíslasonar,
Eggerts Guðmundssonar, Grétu Björns-
son, Ólafs Túbals, Jóns Hróbjartssonar,
Emils Thoroddsen, Maju Baldvins og
Vigfúsar Sigurgeirssonar, svo nefndir
séu af handahófi nokkrir listamenn frá
frumbýlisárum myndlistarinnar í land-
inu sem ekki hlutu náð fyrir augum
nýrra söguskrifara. Jafnvel þótt Björn
Th. árétti mikilvægi þeirra flestra í
listasögu sinni. En fjarvera þeirra, og
ýmissa annarra, gerir sögu tímabilsins
einsleitari, beinlíns fátæklegri, en hún er
í raun og veru.
Öðru máli gegnir þegar fjarvera lista-
manna kemur beinlínis í veg fyrir að
hægt sé að fjalla um tímabil eða hug-
myndir með fullnægjandi hætti. Í einu
tilfelli ástunda höfundar fyrsta bindis
það sem kalla mætti „jákvæða endur-
skoðun“ á framlagi listamanna. Það gera
þeir með því að vekja athygli á verkum
áður forsómaðra listakvenna, Þóru Pét-
ursdóttur Thoroddsen (sem málaði
landslagsmyndir á Þingvöllum löngu á
undan Þórarni B. Þorlákssyni), Kristín-
ar Þorvaldsdóttur og Kristínar Þorláks-
dóttur Bernhöft. Sem er vitaskuld löngu
tímabært.
Sagt er frá Þóru, Kristínunum tveim-
ur og Sigurði Guðmundsson málara í
upphafskafla sem ber heitið Listvakning
á 19. öld, ásamt með ágripi um tvo
teiknara með menntun úr Konunglega
akademíinu í Kaupmannahöfn, Helga
og Þorstein Sigurðarsyni. En í þessum
kafla, sem væntanlega er ætlað að lýsa
myndun einhvers konar sjónmennta-
vettvangs í landinu á úthallandi 19. öld-
inni, er ekki minnst á Arngrím Gísla-
son, Benedikt Gröndal, Jón Helgason
biskup, Skúla Skúlason oddhaga og
Sölva Helgason, né heldur ljósmyndar-
ana Sigfús Eymundsson, Nicoline Wey-
wadt og Pétur Brynjólfsson. Án þessara
listamanna stendur kaflinn vart undir
nafni.
Konur á skjön
Síðan er útilokað að ræða módernískar
hræringar í íslenskri myndlist á fyrstu
áratugum aldarinnar án þess að nefna
til sögunnar fyrsta abstraktmálara
okkar, Baldvin Björnsson og listakon-
una Ingibjörgu S. Bjarnason, en árið
1930 málaði hún strangflatamyndir,
fyrst Íslendinga. Hvorugt þeirra kemst
hér á blað. Fjarvera þeirra og ýmissa
annarra bitnar líka á allri viðleitni til að
rekja þróun abstrakt/óhlutbundinnar
myndlistar á landinu. Í síðari bindum
listasögunnar er enn látið að því liggja
að rætur þeirrar myndlistar sé ýmist að
finna í verkum Svavars Guðnasonar frá
stríðsárunum eða verkum Valtýs Péturs-
sonar frá 1951. Höfundar láta undir
höfuð leggjast að fylgja eftir vísbending-
um um tvær listakonur, sem einnig er
talið að hafi málað abstraktmyndir fyrir
1945, þær Drífu Viðar og Sigríði Sig-
urðardóttur; þær eru því fjarri góðu
gamni.
Á undanförnum árum hafa einnig
komið fram verk á uppboðum og sam-
sýningum sem sýnt hafa fram á nauðsyn