Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Blaðsíða 141

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 1 141
flokksins utan þings og vildi þess vegna
ekki taka við umboðinu. Þingflokkur
Alþýðubandalagsins ákvað þá hver ætti
að taka við umboðinu. Það var ekki for-
maður þingflokksins heldur tiltölulega
nýr þingmaður, Svavar Gestsson. Gunn-
ar Thoroddsen fékk ekki umboð til
stjórnarmyndunar sem varaformaður
Sjálfstæðisflokksins. Umboðið fékk
hann þegar hann hafði safnað saman
rétt rúmlega helmingi þingmanna. Er
það ekki skýr staðfesting á þingræðis-
reglunni? En samt fékk Geir Hallgríms-
son fyrstur umboð til stjórnarmyndunar
vorið 1983 – og var þá utan þings því
hann hafði fallið af þingi um vorið.
Merkilegt er að umboð til stjórnar-
myndunar er eins konar pappírslaus
viðskipti. Sá sem fær umboðið fær það í
samtali og það samtal er tveggja mann
tal. Enginn er þar annar nálægur, ekki
ritari. Ekkert er skrifað niður um sam-
talið. Þarf kannski að setja um þetta
reglur? Lög um stjórnarmyndanir og
hvernig þær eru framkvæmdar og lög
um embætti forseta Íslands almennt?
Lög um stjórnmálaflokka og lög um
ríkisstjórnir og vinnubrögð þeirra? Auð-
vitað er engin ástæða til að reyra stjórn-
málalífið nákvæmlega í lagahnúta.
Félagafrelsi er einn af hornsteinum lýð-
ræðisins.
Fróðlegt er að Ragnhildur segir á bls.
216: „Það er því ekki rétt að þingrofs-
rétturinn liggi hjá forseta einum við þær
aðstæður að forsætisráðherra hefur beð-
ist lausnar fyrir sig og ráðuneyti sitt sem
getur þá ekki gert tillögu um þingrof og
þingrofsrétturinn er í höndum forseta.“
– Þarna mótmælir Ragnhildur beint
túlkun núverandi forseta.
Ragnhildur segir frá því að skrifstofa
Danadrottningar hafi gert athugasemd
við athafnir ráðherra, en ekki drottning.
Fróðlegt væri að vita nánar um það mál.
Stefanía Óskarsdóttir fjallar um
stjórnmálafræðihlið þingræðisins eins
og Þorsteinn Magnússon.
Hún bendir á að það sé víða svokallað
forsetaþingræði í Austur-Evrópu.
Athyglisvert. Er það af því að þar tíðk-
aðist það að aðalritarar kommúnista-
flokkanna réðu öllu? Forsetaræðið
minnir nefnilega óþyrmilega á stjórn-
kerfi kommúnistaflokkanna.
Gaman hefði verið ef Stefanía hefði
velt því ítarlegar fyrir sér – eða Þor-
steinn – af hverju hér eru aldrei minni-
hlutastjórnir. Þær sem hér hafa verið
sem minnihlutastjórnir hafa eiginlega
verið starfsstjórnir að undirbúa kosn-
ingar. Ég held að ástæðan fyrir því að
hér hafa verið meirihlutastjórnir hafi
verið sú að Sjálfstæðisflokkurinn var
svo stór að honum nægði einn flokkur
til samstarfs til að ná meirihluta. Þess
vegna skapaðist stjórnhefð fyrir meiri-
hlutastjórnum á Íslandi; vinstri flokkar
sem komust sjaldan að fóru í fótsporin
en urðu þá að vera þrír. Það er auðvelt
fyrir Sjálfstæðisflokkinn að fá 12 manna
þingflokk Framsóknarflokksins með sér
þegar honum voru boðnir sex ráðherra-
stólar og Alþýðuflokkinn 1991 þegar
helmingur þingflokksins varð að ráð-
herrum.
Nokkrar villur eru í einum kafla Stef-
aníu auk þess sem sumt í framsetningu
hennar er of flokkspólitískt: Árið 1938
gengu ýmsir stuðningsmenn Alþýðu-
flokksins til liðs við Kommúnistaflokk-
inn, segir hún á bls. 237. Það var ekki
þannig. Kommúnistaflokkurinn og
vinstri armur Alþýðuflokksins stofnuðu
Sósíalistaflokkinn. Hún segir að róttæk-
ir vinstrimenn hafi frekar litið til
kommúnistaríkja Austur-Evrópu eftir
fyrirmyndum um stjórn efnahagsmála á
bls. 238. Þetta er ekki nákvæmt. Það á
að minnsta kosti ekki við um róttæka
vinstrimenn í Alþýðubandalaginu að
þeir hafi sótt fyrirmyndir um efnahags-