Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Side 5

TMM 2012 · 2 5
Halldór Guðmundsson
Guðmundur Páll Ólafsson
– bókagerðarmaður
Guðmundur Páll Ólafsson var bæði snjall, afkasta­ og áhrifamikill rithöf­
undur, þótt hann hafi verið tregur til að tala þannig um sjálfan sig. Tregðan
stafaði að hluta af hógværð, en kannski líka af því að í raun þrengir hug­
takið rithöfundur að honum og hans bókagerð. Því Guðmundur var svo
miklu meira en höfundur, hann var bókagerðarmaður. Hann samdi ekki
bara textann, hann tók myndir, teiknaði, vann skýringamyndir, lagði hönd á
umbrot og hugsaði bækur sínar sem myndræna heild, já, sem nautn.
Þetta á allt við um fyrsta stórvirki hans, Fugla í náttúru Íslands, sem komu
út 1987. Hún var eitthvert stærsta prentverk sem þá hafði litið dagsins ljós
á Íslandi. Nálgunin var í hæsta máta óvenjuleg og sjónarhornið vítt: þar var
fjallað um fugla frá sjónarmiði náttúrufræða, en um leið varpað á þá ljósi
skáldskapar, þjóðsagna og þjóðarsögu. Og brotið var stærra en þá hafði
sést í bókum um íslenska náttúru, hér bliknuðu flestar fyrri handbækur og
fræðirit.
Ég segi nú kannski ekki að við hjá forlaginu höfum strax haft trú á verk­
efninu. Einsog ég hef stundum rifjað upp á góðum stundum leist okkur ekki
meira en svo á þegar hann birtist hjá okkur með einhvers konar skókassa í
stað handrits. Í honum leyndust nokkrar skeljar, þurrkuð blóm, teikningar
og stöku steinar. Þegar við kröfðum Guðmund sagna um reynslu sem myndi
nýtast við að gera þennan mikla draum að veruleika benti hann okkur á að
hann hefði lært köfun, gert mynd um mannlíf á Breiðafjarðareyjum, ferðast
um Ameríku þvera og endilanga í viðskiptaerindum og skrifað kennslukver
um þara. Tengslin við fugla blöstu kannski ekki alveg við.
En þetta sannar einmitt að hér skipti ekki öllu hvað var í skókassanum,
heldur sýn þess sem kassann átti. Á endurreisnartímanum urðu til menn
sem virtust vera góðir í öllu, á okkar tímum gegndarlausrar sérhæfingar eru
slíkir menn kallaðir kverúlantar. Og þeir voru til sem áttuðu sig ekki á sýn
Guðmundar og kunnáttu, drógu í efa að hann gæti skapað þau verk sem nú
liggja fyrir. Hann afsannaði það allt.