Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Síða 34

H a u k u r I n g va r s s o n
34 TMM 2012 · 2
umhugað um það hvernig hún kemur heiminum fyrir sjónir og að fólk hagi
sér samkvæmt íhaldssömum viðmiðum. Á móti kemur að hennar skapgerð
og hennar veikleikar leita í allt aðrar áttir þannig að hún safnar í kringum
sig fólki sem er mun lausara í rásinni en sú lífsskoðun sem hún telur sig hafa
býður upp á. Hún er tvístruð milli ólíkra gilda sem eiga rætur sínar að rekja
annars vegar til einhvers gamals tíma og hins vegar til nútímans. Úr þessari
blöndu verður til mjög þversagnakenndur persónuleiki en á sama tíma heill
– fyrir mér alla vega. Eva Briem er einfaldlega hún sjálf og af þeim sökum
valtar enginn yfir hana. Og hún varð að þessum persónuleika eftir því sem
leið á bókina, það tekur enginn hana í bakaríið.“
Þegar Sölvi Björn ræðir um Síðustu daga móður minnar ber hann hana
gjarnan saman við ævintýri og ekki að ástæðulausu. Það er ýmislegt í
frásögninni sem minnir á ævintýri eða rómönsu. Í fyrsta lagi tvinnast
saman þroska­ og ferðasaga, í öðru lagi hafa sumar persónanna óbilandi
trú á ástinni og hjónabönd eru innsigluð undir dynjandi lófataki, í þriðja
lagi er sögusviðið ævintýralegt; bæði hælið sem stendur við enda trjáganga
umlukið skógi en líka borgin Amsterdam með öll sín gömlu hús iðandi af
fjölskrúðugu mannlífi:
„Þetta var eini vettvangurinn þar sem hægt var að láta þessa sögu gerast.
Hælið hefur táknræna merkingu fyrir mér, það er lokaður sérheimur þar sem
gilda önnur lögmál. Þar rekast dauðinn og vonin alltaf á. Þetta afmarkaða
rými tilheyrir ekki hversdagsleikanum sem gerir það að spennandi sögusviði
og býður upp á senur og aðstæður sem myndu ekki ganga upp þar sem lífið
gengur sinn vanagang. Og svo fannst mér ekki annað koma til greina en að
hafa þau líka á ferðinni í borginni og ég hlakkaði alltaf til að skrifa um þau
á þessu rasandi rangli sínu um Amsterdam.“
Gestkomur í Sauðlauksdal
Nýjasta skáldsaga Sölva Björns, Gestkomur í Sauðlauksdal, er söguleg og
fjallar um séra Björn Halldórsson (1724–1794) sem var einn merkasti fulltrúi
upplýsingarinnar hér á landi. Hann skrifaði rit um landbúnað og jarðrækt,
m.a. Atla sem er uppfræðslurit fyrir bændur í samtalsformi. Annar merkur
upplýsingarmaður tengdist séra Birni fjölskylduböndum, enginn annar en
Eggert Ólafsson (1726–1768), sem var mágur hans. Eggert lést af slysförum
á Breiðafirði en örlög hans skipta máli fyrir skáldsögu Sölva Björns því að
hún er sett fram í formi bréfa sem séra Björn skrifar mági sínum eftir dauða
hans. Í bréfunum talar Björn tæpitungulaust til Eggerts; trúir honum fyrir
persónulegum högum sínum, skoðunum á mönnum og málefnum auk þess
sem hjartansmál þeirra beggja, framtíð Íslands, er honum ofarlega í huga:
Ég er semsé kominn aftur í Sauðlauksdal, öldin bráðum búin og ný að taka við. Skýin
leika skuggadans við fjallrykið og það er enn langt til sumars þótt komið sé fram í