Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Side 49

S a m t a l y f i r t v ö þ ú s u n d á r
TMM 2012 · 2 49
Tignun hins smáa
Skugga-Baldur hefur margvísleg önnur áhugaverð tengsl við Ummyndanir
sem varða stíl, frásagnartækni og sjónarhorn.3 Verkið felur í sér dýnamíska
samræðu við Ummyndanir og hefðina sem tengist þeim, en þungamiðja þess
er fólgin í táknrænni notkun og endurritun á þessum þremur goðsögum
úr Ummyndunum sem hér hafa verið nefndar. Tengslin við þær dýpka og
undirstrika tvær aðalpersónur verksins, Baldur Skuggason og dóttur hans
Öbbu. Titill verksins er orðaleikur sem vísar í grimmd Baldurs og tvíeðli,
og afhjúpun á harðneskjulegu og ógeðfelldu eðli hans felst í ummyndun
hans. Þegar horft er á frásögnina með kenningar Pýþagórasar úr Ummynd-
unum til hliðsjónar sést að Baldur fær það sem hann á skilið, hann breytist
þannig að útlitið verður í samræmi við innrætið og nafnið – líkt og Lýkaon.
Ummyndunin á sér stað í iðrum náttúrunnar, er grótesk og blóðug, og felur
í sér makleg málagjöld fyrir hann. Um leið og ummyndun hans vísar niður á
við, vísar ummyndun Öbbu upp til himna, og er tignun hins veika og hrakta,
þegar hún er skoðuð í ljósi þeirrar upphafningar sem felst í ummyndun í
stjörnu. Abba verður frjáls frá kvaldri jarðvist. Endalok hennar eru upp­
hafning hins smáa í samfélaginu – þess veikburða sem getur ekki borið hönd
fyrir höfuð sér og er beittur harðræði. Saga fórnarlambsins Fílómelu lúrir á
bakvið; ást Öbbu á fuglsfjöðrum minnir á að í merkingarheimi Ummyndana
tákna vængir frelsi og lausn frá þjáningu. Þetta er haganlega innrammað:
þessar tvær ummyndanir, Baldurs og Öbbu, eru einmitt hliðstæður fyrstu og
síðustu ummyndana manna í verki Óvíðs. Ummyndun Lýkaons, hliðstæða
ummyndunar Baldurs, er sú fyrsta í verkinu, en hliðstæða ummyndunar
Öbbu, upphafning sálar Júlíusar Sesars og umbreyting í stjörnu, er sú síðasta
af þeim öllum. Þannig spannar litla bókin hans Sjóns stóru bókina hans
Óvíðs og speglar um leið samtalið sem verkin tvö eiga í.
Heimildir
Brown, S. A. (1999). The Metamorphosis of Ovid. London: Duckworth.
Hansen, W. (2005). Classical mythology. New York: Oxford University Press.
Kristeva, J. (1991). Orð, tvíröddun og skáldsaga. (Garðar Baldvinsson þýddi). Í Spor í bókmennta-
fræði 20. aldar (bls. 93–128). Reykjavík: Bókmenntafræðistofnun Háskóla Íslands. [Upphaflega
gefin út 1969].
Kristján Árnason. (2009a). Inngangur. Í Publius Ovidius Naso, Óvíð-Ummyndanir (bls. 7–28).
Reykjavík: Mál og menning.
Kristján Árnason. (2009b). Efniságrip og athugasemdir. Í Publius Ovidius Naso, Óvíð-Ummynd-
anir (bls. 435–466). Reykjavík: Mál og menning.
Otis, B. (1966). Ovid as an epic poet. London: The Syndics of the Cambridge University Press.
Ovid. (1947). Heroides and Amores. London: William Heineman Ltd.
Ovidi Nasonis, P. (2004). Metamorphoses. Oxford: Oxford University Press.
Ovidius Naso, P. (2009). Óvíð – Ummyndanir. (Kristján Árnason þýddi). Reykjavík: Mál og
menning.
Sjón. (2003a). Skugga-Baldur. Reykjavík: Bjartur.