Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Page 119

É g s e m e r e n n a ð m y n d a s t
TMM 2012 · 2 119
Hafið er komið í mannsmynd en maðurinn hefur flust yfir í dýraríkið.
Skáldið rifjar upp og endurnýjar með þessum hætti ævaforna mynd af nátt­
úrunni sem rósemdarathvarfi mannverunnar. Í einu ljóða fyrstu bókarinnar
fer göngumaður fjárgötur, gengur „af sér haminn“ og „sami aldur / þræðir
mann og land“ (ÍJB 31).
Hér vinnur Jónas með mjög virka þversögn. Skynsemin virðist segja
okkur að ekki sé hægt að koma „tali“ náttúrunnar á framfæri á mannanna
máli nema með því að „snara heiminum“, og að sú „þýðing“ hljóti að vera
á forsendum mannheima. Megineinkenni nútímans er beinlínis drottnun
mannsins yfir náttúrunni og í sívaxandi mæli hefur hann sveigt hana að
eigin þörfum. En gjörnýting hennar kann að leiða manninn á heljarþröm.
Samræður hans við náttúruheiminn hafa verið brösóttar og of einhliða.8
Við þurfum gleggri skynjun, nánari hlustun, og ef við komumst ekki hjá
því að tala með náttúrunni og túlka hana, þá þurfum við að minnsta kosti
aðrar þýðingaraðferðir. Það kunna að leynast þræðir á milli þess tals nátt­
úrunnar sem hlustað er eftir í ljóðum Jónasar og þeirra talmálseinkenna
sem hann leitaðist við að byggja inn í ljóð sín, hægferðugrar hrynjandi með
frásagnar­ og samtalseinkennum, stundum með endurtekningum og inn­
skotssmáorðum er benda til umhugsunar fremur en að sóst sé eftir fágaðri og
frágenginni myndbyggingu. Þetta var það atriði í ljóðagerð Jónasar sem við
ræddum hvað mest í áranna rás, en hann bað mig að lesa flest handrit sín.9
Við áttum margar ánægjulegar stundir yfir þessum handritum og þurftum
ekki að vera sammála til að njóta samræðna.
Einna helst toguðumst við á um talmálssniðið sem Jónas sóttist í vaxandi
mæli eftir í áranna rás. Í fagurfræði sinni var hann sem fyrr segir á varð­
bergi gagnvart fágun og því sem telst „fallegt“ við snögga skoðun. Í ljóðinu
„Starfsævi“ segir af bónda sem að kvöldi ævistarfs situr í stofunni og yfir
hann færist „værð stofunnar / værð landsins“ (ÁAJ 14–15):
andardrátturinn
heyrist og stöku já líka
eða önnur hljóð án hugsunar
sem líða af vörum hans
Líta má svo á að Jónas hafi viljað ná þessum andardrætti og þessum
„hugsunarlausu“ hljóðum inn í ljóð er áttu ekki að birtast sem þaulhugsuð
og frágengin. Einnig má segja að hann hafi viljað hleypa út því „samsafni“
sem sjálfið er, eins og fram kemur í „Alpaþorpi“ – og það þýðir að leyfa verði
þessu sjálfi að þylja, án þess að greina smátt frá stóru. Eins og segir í ljóðinu
„Þula“: „ég gæti þulið / heiminn fram í myrkur, það er / allsstaðar eitthvað“
(HEM 39).
Ég hafði skilning á þessu en var ekki alltaf sáttur við talsmálseinkennin.
Sem dæmi má nefna meinfyndið ljóð sem nefnist „Næturvinna“ og er í nýju
bókinni. Þar segir af skyndikynnum þar sem ýmsar væntingar bregðast.