Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Qupperneq 124

Á s t r á ð u r E y s t e i n s s o n
124 TMM 2012 · 2
Ekki mun ég reyna að rekja þau tengsl sem kunna að vera á milli nostal­
gíunnar í verki Prousts, þeirrar miklu uppsprettu sem hún er, og fortíðar­
tregans sem greina má í ýmsum ljóða Jónasar. Slíkur tregi á ekki upp á pall­
borðið hjá öllum; ýmsir vilja láta hið liðna eiga sig og horfa einungis fram á
veginn. Hvers vegna að gæta að og hreiðra jafnvel um sig í fortíðargörðum
þar sem víða leynast viðkvæmir reitir? Á hinn bóginn kann sumt af því
besta sem í manni býr að eiga sér rætur í slíkum reitum. Jónas yrkir um
bernskutengsl sín við byggð og náttúru, móður sína og æskuvini, en einnig
um þau sambönd sem varða leiðina til fullorðinsára. Í sumum fortíðar­
ljóðanna er vikið beint að þessum grunnþætti í geðslagi skáldsins. Ljóðið
„Til þrautar“ fjallar um endalok sambands. „Fyrirgef mér / og gleymdu í
myrkrinu og snjónum er vetrar / hvar spor okkar skrifuðu í heiminn / sögu
um hamingju“ (AÁJ 24).
Sjálfur fæ ég ekki að gleyma
því ég fæ ekki lagt niður baráttu
við hverfulleikann, mér er gert að minnast
bera söknuð til alls er ég fjarlægist –
þú verður þungbær
Í baráttu sinni við hverfulleikann teygir þetta minni sig út fyrir persónulegar
aðstæður, til staða sem bera skýr ummerki liðinnar tíðar. Akureyringurinn
bregður sér til Dagverðareyrar, þar sem hann vann eitt sinn. Nú er þar „dauð
verksmiðja, skrælnandi bátsflök, járnarusl og dagar // langir bláir, allt sem
hefði getað gerst“ (HEM 55). „Aðfluttur Hjalteyringur“ heitir annað ljóð
(HEM 57) og enn annað „Vitinn á Hjalteyri logar“. Þar er „hrum“ bryggja
og „eintóm fortíð“; „leggi ég eyrað að gólfi heyrast fjarlægar drunur / eða
hjartsláttur“ (HG 50).
Í þessu síðasta orði felast skilaboð. Þetta er ekki tilgangslaus rústakönnun.
Leitin að þessum tíma (sem er glataður og þó ekki) er ekki vonleysisráf,
heldur einnig leit að sjálfum sér í nútíð og að leiðinni fram á við. Gaurinn úti
á veröndinni í „Alpaþorpi“ er reiðubúinn að sjá veröldina ferskum augum.
Eins og segir í öðru Ítalíuljóði: „það bætast / við mig hugrenningar, sopar og
/ augnaráðin svörtu hreyfa við mér, ég er enn / að myndast“ (TÁ 43). Og enn
á það við sem stendur í ljóðinu „Töfrar“ í Andartaki á jörðu, þar sem staldrað
er við nóvemberdag, sem var „hverfull“ – „en hann var djúpur og sólin / var
gull efst í hömrum / sem gnæfðu yfir hlíðum“ (AÁJ 10):
og maðurinn við rætur þeirra sefaðist
hann sá
að einnig hann
lifði á tímum fegurðar