Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Síða 137

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 2 137
póstherbergið eða önnur gestaherbergi,
heimilismaður tímabundið eða gestur:
vinnukona, organisti, nemandi, kaupa­
kona, frænka, puttaferðalangur … (17)
Heimili Sigurðar var ekki bara prestset­
ur og sveitabýli heldur jafnframt sam­
skiptamiðstöð. Símstöð, pósthús, kirkja,
skóli, félagsmiðstöð og svo framvegis.
(18) Ekki er ólíklegt að að þessi marg­
víslegu samskipti sveitadrengsins við
fólk af ólíkum uppruna hafi auðveldað
honum síðar meir að fara ungur utan til
náms. Hugsanlega hefur sú mikla upp­
örvun sem hann fékk í uppvextinum
einnig haft sitt að segja. Hann naut ekki
formlegrar skólagöngu fyrr en hann fór
í landspróf til Reykjavíkur. Fram að því
sáu foreldrar hans um menntun hans að
mestu leyti. Umhverfið sem Sigurður
lýsir af stakri nákvæmni, hlýtur einnig
að hafa haft sín áhrif á einbeitni hans,
þegar hann barðist áfram við að lifa af á
sínum fyrstu Frakklandsárum. Á
Skinnastað ólst hann upp við aga en
jafnframt ákveðið frjálsræði sem gerði
honum stundum kleift að láta sig hverfa,
leggjast á leiði í kirkjugarðinum og láta
sig dreyma. Hann valdi sér uppáhalds­
legstein, lúinn og gamlan, og hann vissi
ekki fyrr en löngu síðar að þetta var leg­
staður Guðnýjar frá Klömbrum, skáld­
konunnar sem lést aðeins 32 ára gömul.
Talið er að hún hafi sprungið úr ástar­
harmi og síðar orti Sigurður um skáld­
konuna einkar fagurt ljóð. (151–153)
En þrátt fyrir mikinn gestagang, jafnt
fyrirmanna sem puttalinga, lýsir Sigurð­
ur heimilinu sem einstökum griðastað.
„Eldhús er hjarta hvers heimilis“ (19) og
þar átti Sigurður tvo bakhjarla; eldavél
og kött. Fékk hlýju frá þeim báðum þar
sem hann skrifaði, borðaði, las og lærði.
Fékk svo útrás þess á milli í skrásetn­
ingarþörf sem yfirleitt varð endaslepp!
Í Bernskubók lifnar á síðunum veröld
sem var. Ekki voru þá til staðar öll þau
nútímaþægindi sem við þekkjum nú.
Sigurður gerir góða grein fyrir öllu því
góða fólki sem tengdist Skinnastað á
einn eða annan hátt. Hann segir frá
kennileitum náttúrunnar, nöfnum
fólksins á næstu bæjum og hann man
meira að segja nöfnin á kindunum, en
þau skráði hann náttúrlega kyrfilega
niður á sínum tíma.
Í Bernskubók grefur Sigurður Pálsson
eftir æsku sinni og hvað er satt og hvað
„logið“ í frásögninni skiptir í sjálfu sér
ekki máli. Hin „ofsafengna leit að sann­
leikanum“ skilar lesandanum dásam­
legu endurliti til fortíðar sem einu sinni
var og kemur aldrei aftur. En sagan
segir jafnframt af barni í leit að kjarna
sjálfs síns og þær lýsingar eru unaðsleg­
ar; stundum átakanlegar því sem yngsta
barn þarf Sigurður ávallt að reyna sitt
besta til að vera samþykktur inn í hóp­
inn. Í bókinni koma fram margar
fyndnar senur, t.d. þegar Sigurður þarf
að bjarga sér á trylltum flótta undan
mannýgum geithafri (185–188). En fyrst
og síðast er sagan einstaklega ljóðræn.
Öllu er lýst á ljóðrænan hátt; mönnum,
dýrum og umhverfi og segja má að
Bernskubók sé eitt allsherjar ljóðasafn
skrifað af einu bestu ljóðskáldi 20. aldar
á Íslandi.
Allt raðast saman á endanum og úr
verður „ævisaga“ margra, skáldskapur
og ævisaga í senn, eins konar skáld­
ævisaga. Sigurður Pálsson kemur þeim
sannleika að í báðum sínum minnisbók­
um því að minnið bregst stöku sinnum
og þá tekur skáldskapurinn við. Í minn­
isbókunum sýnir Sigurður okkur tím­
ana tvenna, sveitadrenginn og heims­
manninn. Í Minnisbók er ungur maður
að reyna að finna fótum sínum forráð
með tilheyrandi tryllingi og angist sem
fylgir því að reyna að finna sig í fram­
andlegu stórborgarumhverfi og rótgró­