Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Page 141

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 2 141
ur og dugandi karlmanns sem býr fjöl­
skyldu sinni öruggt umhverfi og hefur
ótvírætt vald yfir aðstæðum sínum (sjá
t.d. bls. 111 og áfram). Jón Yngvi greinir
þetta ferli meðal annars í Fjallkirkjunni
og ályktar: „Smám saman fylla þeir
Gunnar og Uggi út í mynd þess borgara­
lega karlmanns sem er lokatakmark
þeirra að verða“ (119). Þá má einnig
tengja kynjafræðilegt sjónarhorn við þá
ábendingu Jóns Yngva að það sé ekki
aðeins móðurmissirinn sem hafi afger­
andi áhrif á Gunnar og verk hans, heldur
megi einnig sjá að föðurmissir – í
óeigin legum skilningi þó – spili þar ekki
síðra hlutverk. Ef við lesum Fjallkirkj-
una sem sjálfsævisögulegan texta Gunn­
ars (og flest rök hníga að því að það sé
gert) má sjá að faðirinn bregst syni
sínum á ögurstundu. Í Fjallkirkjunni
kemur faðirinn ekki sjálfur til að færa
Ugga tíðindi af andláti móðurinnar og
það fyrsta sem barnið lætur út úr sér er
setningin: „Af hverju kom ekki pabbi?“
Jón Yngvi túlkar þessa setningu sem lyk­
ilsetningu í Fjallkirkjunni allri og segir
hana „lýsa tilfinningum Gunnars til
föður síns jafn vel og Ugga“ (30). Þá
kann sú staðreynd að faðir Gunnars gifti
sig aftur áður en ár var liðið frá andláti
móðurinnar að hafa magnað upp til­
finningu sonarins fyrir svikum föður­
ins. Jón Yngvi bendir á að feðgasambönd
eru í brennidepli í mörgum verka Gunn­
ars og í þeim má finna marga feður sem
bregðast og búa yfir eyðingarafli og oftar
en einu sinni fléttast „kynlíf, frjósemi og
dauði“ saman í þessu sagnaminni (31).
Jón Yngvi rekur dæmi um þetta sagna­
mynstur í skáldverkum Gunnars og eru
túlkanir hans gott dæmi um það hvernig
nýtt sjónarhorn – í þessu tilviki það
kynjafræðilega – getur opnað fyrir nýjan
skilning á gömlum textum.
Annað fræðilegt samhengi sem nýtist
Jóni Yngva vel í rannsókn hans á Gunn­
ari Gunnarssyni og verkum hans er hin
svonefndu síðnýlendufræði (postcolonial
studies). Þegar staða nýlenduhöfunda
innan bókmenntakerfis herraþjóðarinn­
ar er skoðuð út frá slíku sjónarhorni er
kastljósinu til að mynda beint að viðtök­
um einstakra verka og rýnt í þá orðræðu
sem birtist í ritdómum og annarri
umfjöllun um þau. Jón Yngvi gerir ein­
mitt þetta, hann greinir viðtökur á verk­
um Gunnars í Danmörku og dregur
margt skoplegt fram í dagsljósið. Hann
sýnir fram á að nýlenduhugsunarháttur
setji sterkan svip á alla umfjöllun um
íslensk­dönsku höfundanna og ritdómar
danskra gagnrýnenda um verk Gunnars
og annarra Íslendinga séu „gegnsýrðir af
hugmyndafræði um þjóðerni og sér­
kenni þjóða“ (195). Þetta er mjög athygl­
isverð umræða og það sama má segja
um umræðuna um viðtökur hinna
„dönsku“ verka Gunnars á Íslandi. Þar
var ekki spurt hvort Gunnar væri góður
höfundur heldur hvort hann væri góður
Íslendingur og urðu þær pælingar oft á
tíðum mjög óvægnar og ósanngjarnar; í
augum sumra jafngilti það föðurlands­
svikum að skrifa á dönsku (sjá t.d. bls.
182 og áfram). Jón Yngvi telur að
nýlenduhugsunarhátturinn eigi líklega
mesta sök á því að verk Gunnars féllu í
gleymsku í Danmörku:
Í tilfelli dansk­íslensku höfundanna
verður þessi lestur algerlega ráðandi
og þótt það hafi sjálfsagt komið Gunn­
ari, Jóhanni, Kamban og fleirum til
góða, sérstaklega í upphafi ferilsins, að
vera álitir spennandi og villtir í krafti
þjóðernis síns, þá stóð það Gunnari alveg
örugglega fyrir þrifum þegar á leið og
er líklega ein meginástæða þess að hann
er nú fullkomlega gleymdur í danskri
bókmenntasögu. (196)
Skrif Jóns Yngva um viðtökur og orð­
ræðu danskra gagnrýnenda um verk
íslensk­dönsku höfundanna er oft